To 399 π.Χ. ο Σωκράτης καταδικάστηκε σε θάνατο για ασέβεια και διαφθορά των νέων.

Η δίκη του Σωκράτη είναι ίσως το μόνο ιστορικό γεγονός της ζωής του για το οποίο έχουμε απόλυτη βεβαιότητα ότι συνέβη. Το γεγονός της δίκης του Σωκράτη πυροδότησε την επιθυμία του Πλάτωνα να ασχοληθεί με τη φιλοσοφία τόσο από απέχθεια για τα κοινά της πόλης των Αθηνών έτσι όπως τα έζησε, όσο και από την ελπίδα του ότι η πόλη θα γίνει καλύτερη μόνο εάν βασιλέψουν οι φιλόσοφοι ή φιλοσοφήσουν οι βασιλείς.Σωκράτης, animated φιλόσοφοι

Ο Σωκράτης καταδικάστηκε το 399 π.Χ. με οριακή πλειοψηφία από ένα σώμα 501 δικαστών οι οποίοι είχαν επιλεγεί με κλήρωση εφόσον είχαν συμπληρώσει το τριακοστό έτος της ηλικίας τους. Κύριος κατήγορος ήταν ο Μέλητος που σύμφωνα με τον Πλάτωνα ήταν νέος και άγνωστος. Ο Μέλητος απήγγειλε την κατηγορία εναντίον του Σωκράτη για ασέβεια (γραφή ασεβείας). Μαζί με τον Μέλητο συντάχθηκαν ως κατήγοροι άλλα δύο πρόσωπα ο Άνυτος και ο Λύκων. Για τον Λύκωνα οι πληροφορίες που διαθέτουμε είναι ελάχιστες. Ο Άνυτος ήταν ο πιο γνωστός από τους κατηγόρους του Σωκράτη. Έχοντας αποκτήσει μεγάλη περιουσία είχε εκλεγεί στρατηγός και είχε κατηγορηθεί γιατί απέτυχε να ανακτήσει την Πύλο από τους Σπαρτιάτες. Αθωώθηκε έπειτα από δωροδοκία του δικαστηρίου. Το 404 π.Χ. υποστήριξε το καθεστώς των τριάκοντα τυράννων ωστόσο στη συνέχεια πέρασε με το μέρος των εξόριστων δημοκρατικών κάτι που του εξασφάλισε αναγνώριση μετά την παλινόρθωση της δημοκρατίας.

Η ταυτότητα των κατηγόρων αλλά και το γεγονός ότι μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας είχε δοθεί πολιτική αμνηστία για τα ζητήματα που συνδέονταν με την τυραννία των τριάκοντα έχουν οδηγήσει στην άποψη ότι η ασέβεια ήταν το πρόσχημα πίσω από το οποίο οι Αθηναίοιοι ήθελαν να καταδικάσουν τον Σωκράτη για τις πολιτικές του θέσεις. Αυτό που ενοχλούσε τους Αθηναίους σε σχέση με τον Σωκράτη ήταν συγκεκριμένες αλλά το περιεχόμενο της διδασκαλίας του, η συναναστροφή του και η επίδρασή του σε ανθρώπους που είτε είχαν βλάψει έμπρακτα τη δημοκρατία, όπως ο Κριτίας και ο Χαρμίδης, είτε αποτελούσαν απειλή για το πολίτευμα όπως ο Αλκιβιάδης.

Κατά τη ακροαματική διαδικασία στο δικαστήριο προηγήθηκε ο λόγος του Μέλητο, ο οποίος παραχώρησε μέρος του δικού του χρόνου στους δύο άλλους κατηγόρους. Ίσος χρόνος δόθηκε στον Σωκράτη ο οποίος αρνήθηκε την προσφορά του ρήτορα Λυσία και προτίμησε να υπερασπιστεί μόνος του τον εαυτό του. Σύμφωνα με τη νομοθεσία ο Σωκράτης είχε το δικαίωμα να προτιμήσει την εθελούσια εξορία από την ποινή που θα όριζε το δικαστήριο αλλά παρόλα αυτά προτίμησε να δικαστεί.