Οι πρώτοι φιλόσοφοι εμφανίζονται στον ελληνικό χώρο τον 6ο αιώνα π.Χ. και αποκαλούνται «Προσωκρατικοί». Προσπαθούν να εξηγήσουν τη δημιουργία και τη δομή του κόσμου. Από τα έργα τους ελάχιστα αποσπάσματα έχουν σωθεί.

Οι «Προσωκρατικοί», οι φιλόσοφοι που έζησαν πριν από τον Σωκράτη, λέγονταν και «φυσικοί φιλόσοφοι» γιατί έδειξαν ενδιαφέρον κυρίως για τη φύση και τον κόσμο. Με τις απόψεις τους κάνουν το πέρασμα «από τον μύθο στον λόγο», δηλαδή από τον μύθο που χρησιμοποιούσαν οι ποιητές για να εξηγήσουν τα φαινόμενα προς τη λογική εξήγηση με τη χρήση επιχειρημάτων. Ο μύθος δεν απορρίπτεται, άλλωστε παίζει σπουδαίο ρόλο στο έργο του Πλάτωνα, αλλά δεν έχει σχέση με την επιστήμη.

Για τις ιδέες των Προσωκρατικών γνωρίζουμε α) από τα ελάχιστα αποσπάσματα που διασώθηκαν και β) από άλλους συγγραφείς.

Ο Θαλής (7ος αιώνας π.Χ.) υποστήριξε ότι το νερό είναι η αρχή του κόσμου, δηλαδή η αιτία δημιουργίας των πραγμάτων. Ασχολήθηκε με την αστρονομία, μηχανική, γεωμετρία, και προέβλεψε μια έκλειψη ηλίου.

Ο Αναξίμανδρος, την ίδια εποχή με τον Θαλή, υποστήριξε ότι η αρχή του κόσμου είναι το άπειρο: κάτι ακαθόριστο, απεριόριστο, αθάνατο. Όλα τα όντα επιστρέφουν στην πηγή απ’ όπου ξεκίνησαν.

Ο Αναξιμένης θεωρεί ότι αρχή του κόσμου είναι ο αέρας που παράγει τα πάντα με τις αραιώσεις και τις πυκνώσεις του.

Ο Πυθαγόρας από τη Σάμο (6ος αιώνας π.Χ.) έζησε στην Κάτω Ιταλία όπου και ίδρυσε μια κοινότητα φιλοσόφων. Ο ίδιος δεν έγραψε τίποτα αλλά οι ιδέες του πυθαγορισμού επηρέασαν τη φιλοσοφία για πολλούς αιώνες.

Ο Ξενοφάνης από την Ιωνία (6ος αιώνας π.Χ.) έζησε στην Κάτω Ιταλία. Υποστηρίζει ότι η ανθρώπινη γνώση είναι περιορισμένη και αβέβαιη. Έκανε κριτική στη θρησκεία γιατί παρουσιάζει τους θεούς με ανθρώπινη μορφή και υποστήριξε ότι υπάρχει μόνο ένας θεός. Στην κοσμολογία του εμφανίζει τα πάντα να προέρχονται από νερό και γη.

Η προσωκρατική φιλοσοφία φτάνει στην ακμή της περίπου το 500-480 π.Χ. με τον Παρμενίδη και τον Ηράκλειτο.

Ο Παρμενίδης με την «Ελεατική σχολή» στην Ελέα της Κάτω Ιταλίας, αναζητά ως αρχή το ον και την ουσία των πραγμάτων.

Ο Αναξαγόρας από την Ιωνία θεωρεί ότι αρχή του κόσμου είναι ο νοῦς. Ο κόσμος αποτελείται από σπέρματα και κάθε ον περιέχει κομμάτια όλα τα σπέρματα.

Ο Εμπεδοκλής από τη Σικελία υποστηρίζει ότι ο κόσμος δημιουργήθηκε από τα τέσσερα ριζώματα: γη, νερό, αέρας, φωτιά, που ενώνονται με τη φιλότητα (=φιλία, ένωση) και χωρίζουν με το νεῖκος (=διαμάχη). Σε άλλο έργο του περιγράφει τις περιπλανήσεις μιας ψυχής που θέλει να γίνει αγνή και καθαρή.

Οι Ατομικοί φιλόσοφοι με πιο γνωστό τον Δημόκριτο από τη Θράκη υποστήριζαν ότι ο κόσμος αποτελείται από άτομα, τα πιο μικρά σωματίδια, που όταν ενώνονται δημιουργούν ένα σώμα ή ένα πράγμα.

Ο Πλάτων αντλεί ιδέες από τη φιλοσοφική παράδοση των Προσωκρατικών. Στον Φαίδωνα περιγράφει την αναζήτηση των αιτιών στη φύση και ο Σωκράτης αναφέρεται στη θεωρία του Αναξαγόρα για τον νου.

Μεγαλύτερη επίδραση στον Πλάτωνα είχε ο Παρμενίδης, ο Ηράκλειτος και οι Πυθαγόρειοι από τους οποίους ο Πλάτων υιοθέτησε την αγάπη για τα μαθηματικά στη φιλοσοφική εκπαίδευση (βλέπε Ακαδημία) καθώς και την αθανασία της ψυχής.

Μικρότερη είναι η επίδραση των άλλων Προσωκρατικών. Ο Θαλής και ο Ξενοφάνης αναφέρονται από μία φορά, ενώ στον Σοφιστή υπονοείται ο Εμπεδοκλής. Παράδοξο είναι ότι ο Πλάτων δεν αναφέρει πουθενά τον Δημόκριτο παρόλο που η ατομική θεωρία έχει έμμεση επίδραση στην πλατωνική φιλοσοφία.