Τα έργα του Πλάτωνα - εξελικτικές θεωρίες
Το σύνολο των έργων του Πλάτωνα έχει διασωθεί σε αρίστη κατάσταση. Σώζονται περίπου τριάντα διάλογοι τους οποίους είμαστε βέβαιοι ότι έγραψε ο Πλάτων. Οι μελετητές του πλατωνικού έργου έχουν κατατάξει του πλατωνικούς διαλόγους σε τρεις συγγραφικές φάσεις.
H φιλοσοφική μύηση του Πλάτωνα πραγματοποιήθηκε στον κύκλο του Σωκράτη. Ο Πλάτων ήταν ένα από τους μαθητές του Σωκράτη που επηρεασμένος από την έντονη προσωπικότητα του δασκάλου του, προσπάθησε να αξιοποιήσει τα φιλοσοφικά του διδάγματα. ΄Ισως ο Πλάτων να είναι ο πρώτος που συνέλαβε την ιδέα ότι η μορφή του διαλόγου είναι η πιο πρόσφορη επιλογή για να παρουσιαστεί στο κοινό η σκέψη του Σωκράτη με τη μεγαλύτερη ζωντάνια και ρεαλιστικότητα
Η δικαίωση του Σωκράτη μετά την καταδίκη του σε θάνατο θα πρέπει να ήταν το βασικό κίνητρο για την συγγραφή των πρώτων πλατωνικών διαλόγων. Επομένως, είναι πολύ πιθανό ότι ο Πλάτων αρχίζει να γράφει αμέσως μετά τον θάνατο του Σωκράτη. Με αυτήν τη λογική, η Απολογία Σωκράτους θα μπορούσε να είναι το πρώτο χρονολογικά έργο του Πλάτωνα, και αμέσως μετά να γράφονται οι διάλογοι Kρίτων και Eυθύφρων. Ακολουθεί μια ομάδα διαλόγων, όπου προβάλλεται η ουσιαστική διαφορά του Σωκράτη από τους Σοφιστές και η ευεργετική επίδρασή του στους νέους της αθηναϊκής αριστοκρατίας – ο Xαρμίδης, οι δύο Ιππίες, ο Πρωταγόρας και ο Γοργίας ανήκουν σε αυτήν την ομάδα. Oι διάλογοι αυτοί είναι σαφώς πιο τεχνικοί και το φιλοσοφικό τους περιεχόμενο βαθύτερο. Στους διαλόγους αυτούς φαίνεται ότι ο Πλάτων είναι εξαρτημένος από τον Σωκράτη. Συνεπώς οι διάλογοι της πρώτης συγγραφικής περιόδου εκθέτουν μάλλον τις απόψεις του ιστορικού Σωκράτη. Ο Πλάτων θα κατακτήσει βαθμιαία την αυτονομία του, και μόνο στη λεγόμενη «μέση» συγγραφική περίοδο (που αρχίζει με τον Μένωνα) θα απομακρυνθεί από τις σωκρατικές θέσεις και θα εκφράσει τις δικές του φιλοσοφικές θεωρίες.
Στα τέλη του 19ου αιώνα, επιβλήθηκε η διαίρεση του πλατωνικού έργου σε τρεις φάσεις με βάση την εξέλιξη της φιλοσοφίας του. Στην πρώτη φάση εντάσσονται οι λεγόμενοι σωκρατικοί διάλογοι. Η αυθεντική φιλοσοφία του Πλάτωνα θα πρέπει να αναζητηθεί στη δεύτερη φάση της συγγραφικης του δραστηριότητας, στην περίοδο της ωριμότητάς του, όπου εντάσσονται τέσσερις από τους πιο γνωστούς διαλόγους: ο Φαίδων, το Συμπόσιον, η Πολιτεία και ο Φαίδρος. Στους διαλόγους αυτούς εκτίθενται θέσεις καθαρά πλατωνικές όπως η αθανασία της ψυχής, η γνώση ως ανάμνηση, η σύλληψη της ιδανικής πολιτείας, η διαίρεση της ψυχής και της πολιτείας σε τρία μέρη, ο σημαντικός ρόλος του έρωτα, και, κυρίως, η θεωρία των Ιδεών και η θεμελίωσή της στο Αγαθό. Aκολουθεί η ύστερη ή γεροντική φάση, που προετοιμάζεται από διαλόγους όπως ο Θεαίτητος και ο Παρμενίδης, και εκτίθεται στον Σοφιστή, τον Πολιτικό, τον Tίμαιο, τον Φίληβο και τους Nόμους. Έτσι μπορούμε να καταρτίσουμε τον παρακάτω πίνακα, που περιλαμβάνει όλα τα θεωρούμενα σήμερα γνήσια πλατωνικά έργα (έργα δηλαδή που είμαστε βέβαιοι ότι έγραψε ο Πλάτων).
|
ΟΙ ΠΛΑΤΩΝΙΚΟΙ ΔΙΑΛΟΓΟΙ Κατάταξη των πλατωνικών διαλόγων σε τρεις φάσεις |
|
1. Πρώιμοι (αλφαβητικά) |
|
ΑΛΚΙΒΙΑΔΗΣ ή Περί ανθρώπου φύσεως ΑΠΟΛΟΓΙΑ ΣΩΚΡΑΤΟΥΣ ΓΟΡΓΙΑΣ ή Περί ρητορικής ΕΥΘΥΦΡΩΝ ή Περί οσίου ΙΠΠΙΑΣ ΜΕΙΖΩΝ ή Περί του καλού ΙΠΠΙΑΣ ΕΛΑΤΤΩΝ ή Περί του ψεύδους ΙΩΝ ή Περί Ιλιάδος ΚΡΙΤΩΝ ή Περί πρακτέου ΛΑΧΗΣ ή Περί ανδρείας ΛΥΣΙΣ ή Περί φιλίας ΜΕΝΕΞΕΝΟΣ ή Επιτάφιος ηθικός ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ή Σοφισταί ΧΑΡΜΙΔΗΣ ή Περί σωφροσύνης |
|
Μεταβατικοί |
|
ΕΥΘΥΔΗΜΟΣ ή Εριστικός ΚΡΑΤΥΛΟΣ ή Περί ονομάτων ορθότητος ΜΕΝΩΝ ή Περί αρετής |
|
2. Μέσοι (κατά χρονολογική σειρά) |
|
ΦΑΙΔΩΝ ή Περί ψυχής ΣΥΜΠΟΣΙΟΝ ή Περί έρωτος ΠΟΛΙΤΕΙΑ ή Περί δικαίου ΦΑΙΔΡΟΣ ή Περί καλού |
|
Μεταβατικοί |
|
ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ ή Περί επιστήμης ΠΑΡΜΕΝΙΔΗΣ ή Περί ιδεών |
|
3. Ύστεροι (κατά χρονολογική σειρά) |
|
ΣΟΦΙΣΤΗΣ ή Περί του όντος ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ή Περί βασιλείας ΤΙΜΑΙΟΣ ή Περί φύσεως ΚΡΙΤΙΑΣ ή Ατλαντικός ΦΙΛΗΒΟΣ ή Περί ηδονής ΝΟΜΟΙ ή Περί νομοθεσίας 7η ΕΠΙΣΤΟΛΗ |
Αν αναλογιστούμε το γεγονός ότι έχουμε πλήρη άγνοια για τον τρόπο που συνέθετε ή «εξέδιδε» τα έργα του ο Πλάτων (δεν ξέρουμε λ.χ. αν τα ξαναδούλευε σε διαφορετικές περιόδους ή ακόμη κι αν υπήρχε κάποια συμβολή σ’ αυτά των βασικών μελών της Ακαδημίας), τότε καταλαβαίνουμε ότι η εξελικτική θεώρηση εξυπηρετεί απλώς τη δική μας ανάγκη να βάλουμε σε τάξη ένα έργο σύνθετο και πολυεπίπεδο.
