Ο τελευταίος προσωκρατικός φιλόσοφος, ο εισηγητής της ατομικής θεωρίας. Θεωρείται ο μεγάλος θεωρητικός αντίπαλος του Πλάτωνα.

Πατρίδα του Δημόκριτου ήταν τα Άβδηρα της Θράκης. Ταξίδεψε αρκετά, αλλά απέφυγε την Αθήνα. Γεννήθηκε γύρω στο 460 π.Χ. και έφθασε σε μεγάλη ηλικία. Αυτό σημαίνει ότι ο Δημόκριτος είναι νεώτερος από τον Σωκράτη και τους σοφιστές, και επομένως, με χρονολογικά κριτήρια, δεν θα έπρεπε να συμπεριληφθεί στους προσωκρατικούς φιλοσόφους. Αν κατατάσσεται στους Προσωκρατικούς, είναι γιατί το φιλοσοφικό του σύστημα αποτελεί από κάθε πλευρά το επιστέγασμα της προσωκρατικής σκέψης. Από τα έργα του σώζονται κάποιοι τίτλοι (Μέγας και Μικρός Διάκοσμος), και αρκετά αποσπάσματα. Λέγεται ότι η έκταση των έργων του Δημόκριτου ήταν συγκρίσιμη με την αντίστοιχη των έργων του Πλάτωνα, του μεγάλου θεωρητικού του αντιπάλου.

Η ατομική θεωρία, για την οποία έγινε διάσημος ο Δημόκριτος, αποδίδεται από τους αρχαίους συγγραφείς από κοινού στον ίδιο και στον Λεύκιππο. Για τον Λεύκιππο ωστόσο δεν έχουμε καμιά ουσιαστική πληροφορία, εκτός από το ότι ήταν μεγαλύτερος από τον Δημόκριτο. Ο Δημόκριτος ξεκινά από τον Παρμενίδη. Πολλά είναι τα κοινά τους σημεία: η καχυποψία απέναντι στην αξιοπιστία των αισθήσεων, η προτεραιότητα του νου έναντι των αισθήσεων, η βεβαιότητα ότι αυτό που υπάρχει πραγματικά είναι αμετάβλητο. Στο μοναδικό Ον του Παρμενίδη ο Δημόκριτος αντιπαραθέτει τα άτομα και το κενό. Τα άτομα του Δημόκριτου θα πρέπει να τα φανταστούμε ως τις ελάχιστες μονάδες της ύλης – «άτομο» άλλωστε σημαίνει το άτμητο, αυτό που δεν μπορεί να διαιρεθεί σε μικρότερα μέρη. Το μικροσκοπικό τους μέγεθος τα κάνει αόρατα, απρόσιτα στις αισθήσεις. Τα άτομα τώρα είναι άπειρα στο πλήθος και διαφορετικά μεταξύ τους ως προς το σχήμα και το μέγεθος. Η συνένωση πολλών ατόμων δημιουργεί τις ορατές μάζες, τα ποικίλα ορατά αντικείμενα που βλέπουμε και αισθανόμαστε. Τα άψυχα αντικείμενα, οι ζωικοί οργανισμοί και ο άνθρωπος δημιουργούνται από συνενώσεις ατόμων. Στο σχήμα των ατόμων αποδίδεται η ιδιομορφία κάποιων συγκεκριμένων σωμάτων: για παράδειγμα, η φωτιά και η ψυχή αποτελούνται από σφαιρικά άτομα.

Η γενική αρχή των Ατομικών ότι το μόνο που υπάρχει είναι τα άτομα και το κενό ακολουθείται με απόλυτη συνέπεια σε κάθε τομέα φαινομένων. Ο κόσμος δημιουργείται όταν πολλά άτομα, με ποικίλα σχήματα, συναθροίζονται και παράγουν μια δίνη, η οποία διαχωρίζει τα λεπτά σώματα, ενώ συνενώνει προς το κέντρο τα βαρύτερα σε μια πρώτη σφαιρική δομή, τη Γη. Στο σύστημα των Ατομικών, τρία είναι τα αιωνίως υπάρχοντα στοιχεία: τα άτομα, το κενό και η κίνηση.

Ο Πλάτων στους Νόμους εξαπολύει μια δριμεία επίθεση εναντίον του Δημόκριτου (χωρίς ωστόσο ποτέ να τον κατονομάζει) και των « μοχθηρών και ασεβών νέων σοφών», που ισχυρίζονται ότι τα μεγαλύτερα και ωραιότερα πράγματαέγιναν χωρίς την επέμβαση κάποιου νου ή κάποιου θεού , αλλά είναι έργα της φύσης και της τύχης. Οι Ατομικοί ωστόσο ουδέποτε μίλησαν για κυριαρχία της τύχης στο σύμπαν. Η δική τους λέξη-κλειδί είναι η «ανάγκη». Η Ανάγκη δεν ταυτίζεται με την Τύχη - κατά μίαν έννοια μάλιστα, είναι το αντίθετο της Τύχης. Οι Ατομικοί θέλουν να τονίσουν την αναγκαιότητα που διέπει κάθε φυσική μεταβολή. Οι κινήσεις και οι συγκρούσεις των ατόμων, οι βαθύτερες δηλαδή διεργασίες που προηγούνται μιας φυσικής μεταβολής, καθορίζουν με αναγκαιότητα την κατάληξη αυτής της μεταβολής.