Ο Ξενοφών, ιστορικός, συγγραφέας και στρατηγός, μας δίνει πολύτιμες πληροφορίες για τη ζωή και τη δράση του Σωκράτη.

Ο Ξενοφών ο Αθηναίος (430-354 π.Χ.) από νεαρός ήταν μαθητής του Σωκράτη. Σημαντικός σταθμός στη ζωή του ήταν η συμμετοχή του στο ελληνικό στράτευμα που πολέμησε στο πλευρό του Κύρου της Περσίας εναντίον του αδελφού του Αρταξέρξη για την εξουσία. Το στράτευμα ηττήθηκε και πήρε τον δρόμο της δύσκολης επιστροφής γνωστής ως «κάθοδος των μυρίων». Αργότερα, ο Ξενοφών συμμάχησε με τη Σπάρτη, με αποτέλεσμα να εξοριστεί από την Αθήνα και να εγκατασταθεί στον Σκιλλούντα της Ηλείας όπου έγραψε τα ιστορικά, διδακτικά και σωκρατικά έργα του.

Ο Ξενοφών με το έργο του Ελληνικά συνεχίζει την ιστορία του Πελοποννησιακού πολέμου του Θουκυδίδη. Γνωστά, επίσης, είναι τα έργα του Κύρου Ανάβασις που περιγράφει τα στρατιωτικά του απομνημονεύματα, και Κύρου Παιδεία που θεωρείται το πρώτο παιδαγωγικό μυθιστόρημα. Η επαφή του με τον σωκρατικό κύκλο τον οδηγεί να γράψει έργα σε μορφή διαλόγου: Οικονομικός, Απολογία Σωκράτους, Συμπόσιο, Απομνημονεύματα, που δίνουν πολλές ιστορικές πληροφορίες για τον Σωκράτη και συζητάνε έννοιες της ηθικής φιλοσοφίας. Ο Ξενοφών γνώριζε βασικά στοιχεία φιλοσοφίας αλλά δεν ήταν φιλόσοφος, γι αυτό και παρουσιάζει τον Σωκράτη απλώς ως μια ιστορική προσωπικότητα της Αθήνας. Η φιλοσοφία του Σωκράτη και το βάθος του στοχασμού του παρουσιάζεται κατά κύριο λόγο στα έργα του Πλάτωνα.

Στον διάλογο Οικονομικός ο Σωκράτης συζητά με τους συμπολίτες του για την αγροτική παραγωγή, τη σωστή οικονομική διαχείριση, τον ρόλο της οικογένειας στην παραγωγή και διάθεση των προϊόντων.

Στην Απολογία ο Ξενοφών διηγείται τη συμπεριφορά του Σωκράτη την ημέρα της δίκης του. Αποδέχεται τον θανάτο που του επιβάλλουν και γίνεται πρότυπο ευσέβειας στους θεούς και δικαιοσύνης στους συμπολίτες του. Επαινείται η σοφία και η γενναιότητά του καθώς και ο λιτός τρόπος ζωής του.

Στο Συμπόσιο, μίμηση του Συμποσίου του Πλάτωνα, το θέμα συζήτησης στο σπίτι του Καλλία, είναι ο έρωτας. Ταυτόχρονα, συζητούν για το ωραίο, την ηδονή, τον πλούτο. Ο Σωκράτης υποστηρίζει τη γνωστή θέση του ότι ο έρωτας της ψυχής είναι ανώτερος από τον έρωτα του σώματος, και ότι αυτός που αγαπά οφείλει να διδάξει στον αγαπημένο του την αρετή της ψυχής.

Στα Απομνημονεύματα ο Ξενοφών περιγράφει τις αναμνήσεις του από τον δάσκαλό του με σκοπό να ανατρέψει τις κατηγορίες εναντίον του και να τον κάνει κοινωνικό πρότυπο. Το έργο παρέχει πολλά ιστορικά στοιχεία για τη ζωή του Σωκράτη έτσι ώστε να μπορούμε να αντλήσουμε πληροφορίες για το λεγόμενο «σωκρατικό πρόβλημα».