Η Ακαδημία που ίδρυσε ο Πλάτων στην Αθήνα το 387 π.Χ. θεωρείται το πρώτο πανεπιστήμιο του κόσμου. Η θέση της Ακαδημίας τοποθετείται σύμφωνα με τις γραπτές πηγές έξω από τα τείχη, στα δυτικά του Διπύλου, δίπλα στον ποταμό Κηφισό και κοντά στο λόφο του Ίππιου Κολωνού. 

Ο Πλάτων ίδρυσε την Ακαδημία αμέσως μετά το πρώτο ταξίδι του στις Συρακούσες και ήταν ο επικεφαλής της μέχρι τα γεράματά του που αποσύρθηκε στην οικία του και έγραψε τους Νόμους. Όσο έλειπε στα ταξίδια του στις Συρακούσες, τον αντικατέστησαν ο Ηρακλείδης ο Ποντικός, ο Αριστοτέλης και ο Εύδοξος.

Η Ακαδημία καταλάμβανε μια έκταση δεκαπέντε στρεμμάτων στην περιοχή που λατρευόταν ο ήρωας Ακάδημος από τον οποίο πήρε το όνομά της. Δεν έχουμε ασφαλείς πληροφορίες για την οργάνωση της σχολής. Πιθανόν οι αίθουσες χτίστηκαν συμμετρικά για να φιλοξενήσουν τα μαθήματα. Στην είσοδο, λέγεται, ήταν χαραγμένη η επιγραφή «Μηδείς αγεωμέτρητος εισίτω», δηλαδή όποιος δεν γνωρίζει γεωμετρία να μη φοιτήσει στη σχολή. Μέσα στις αίθουσες υπήρχαν έδρανα για τη μελέτη βιβλίων και την αντιγραφή τους, και μία έδρα που καθόταν ο «αναγνώστης», αυτός που διάβαζε δυνατά τα κείμενα μπροστά στον Πλάτωνα και τους μαθητές του. Λειτουργούσε βιβλιοθήκη και χώρος συγκεντρώσεων, ενώ στην κεντρική αίθουσα υπήρχε το άγαλμα της θεάς Αθηνάς ή του Ερμή. Στους χώρους γύρω από την κεντρική αίθουσα αποθήκευαν πάπυρους με κείμενα, ενώ για τη διδασκαλία των μαθηματικών ίσως υπήρχε κάποια αίθουσα με πίνακες και όργανα. Στο αίθριο βρίσκονταν τα αγάλματα των εννέα Μουσών.

Ελάχιστα πράγματα γνωρίζουμε για τη λειτουργία της σχολής. Προφανώς οι μαθητές ήταν νέοι και νέες και πολλοί ήταν οικότροφοι, δηλαδή έμεναν μέσα στη σχολή. Ο Πλάτων παρέδιδε μαθήματα προφορικά και οι μαθητές του κρατούσαν σημειώσεις για να συνεχίσουν την έρευνα μετά το μάθημα. Διδάσκονταν όλες οι επιστήμες, θεωρητικές και θετικές. Τα μαθηματικά αναπτύχθηκαν από μαθητές της Ακαδημίας οι οποίοι διέκριναν τη γεωμετρία από την αριθμητική, και μελέτησαν τη μουσική και την αρμονία σε σχέση με την αστρονομία. Οι πιο γνωστοί ήταν ο Εύδοξος και ο Θεαίτητος. Σημαντικός ήταν ο ρόλος του «αναγνώστη», δηλαδή εκείνου που έκανε ανάγνωση φιλοσοφικών έργων και των έργων του Πλάτωνα μπροστά στο κοινό της Ακαδημίας. Από τότε που αναγνώστης έγινε ο Αριστοτέλης, ο ρόλος του δεν ήταν μόνο να διαβάζει αλλά και να κάνει κριτική στα κείμενα. Ο Πλάτων έκανε διαλέξεις σε κλειστό κύκλο μαθητών, αλλά και στο ευρύ κοινό με σκοπό οι πολίτες να μορφωθούν και να μην παραπλανούνται από τους Σοφιστές που παρίσταναν ότι τα γνωρίζουν όλα.

Περιελάμβανε τα προσωπικά βιβλία του Πλάτωνα, αντίγραφα από τα έργα που είχε γράψει ο ίδιος και οι μαθητές του, και μερικά έργα του Αριστοτέλη. Πολλά ήταν Υπομνήματα (=σχόλια ερμηνείας) στους βασικούς διαλόγους του Πλάτωνα, όπως στο Συμπόσιο, Παρμενίδη, Πολιτεία, Νόμοι. Ο Αριστοτέλης, όσο ήταν στην Ακαδημία, έγραψε τον Προτρεπτικό σαν απάντηση στον Ισοκράτη που θεωρούσε τη ρητορική ανώτερη από τη φιλοσοφία. Η βιβλιοθήκη της Ακαδημίας ήταν η πρώτη οργανωμένη βιβλιοθήκη ανώτατου ιδρύματος σε όλο τον κόσμο.

Ο Πλάτων δεν είχε την οικονομική δυνατότητα να αγοράσει την έκταση που χτίστηκε η Ακαδημία. Ο Πλούταρχος γράφει ότι όταν ο Πλάτων επέστρεφε από κάποιο ταξίδι του, τον συνέλαβαν στην Αίγινα για να τον πουλήσουν σαν δούλο. Οι φίλοι του όμως συγκέντρωσαν τα λύτρα για να τον απελευθερώσουν, αλλά τελικά δεν χρειάστηκε, και τα χρήματα δόθηκαν για να αγοραστεί η έκταση όπου κτίστηκε η Ακαδημία. Επίσης, όπως λέει στην Έβδομη Επιστολή του κατείχε ένα μεγάλο χρηματικό ποσό που του είχε εμπιστευθεί ο φίλος του ο βασιλιάς Διονύσιος Α΄ των Συρακουσών.