H αθηναϊκή δημοκρατία λειτούργησε στην ολοκληρωμένη της μορφή από την εποχή των μεταρρυθμίσεων του Κλεισθένη το 507 π.Χ. έως την αποφασιστική παρέμβαση των Μακεδόνων στα εσωτερικά της πόλης με το τέλος του λεγόμενου Λαμιακού Πολέμου το 322 π.Χ. Το πολίτευμα ονομάστηκε δημοκρατία επειδή την εξουσία ασκούσε ο δήμος, δηλαδή το σύνολο των πολιτών.

Δικαιώματα πολίτη είχε ένα μικρό μόνο μέρος του συνολικού πληθυσμού της πόλης. Μεταβιβάζονταν κληρονομικά στα παιδιά των Αθηναίων. Στα πρώτα χρόνια της δημοκρατίας αρκούσε να έχει κάποιος πατέρα πολίτη∙ από το μέσον του πέμπτου αιώνα ωστόσο και ύστερα όφειλε να έχει και μητέρα Αθηναία. Τα δικαιώματα πολίτη τα στερούνταν οι δούλοι και όλοι οι περαστικοί ξένοι. Τα στερούνταν ωστόσο και πολλοί μόνιμοι κάτοικοι της πόλης που δεν κατάγονταν από αθηναίους πολίτες και αποκαλούνταν μέτοικοι. Οι Αθηναίοι ενηλικιώνονταν στα 18 τους, αλλά άρχιζαν να ασκούν τα πλήρη τους δικαιώματα δύο χρόνια αργότερα, με την ολοκλήρωση των στρατιωτικών τους υποχρεώσεων. Οι γυναίκες δεν είχαν πολιτικά δικαιώματα, αλλά όσες κατάγονταν από οικογένεια πολιτών αποκαλούνταν ασταί.

Στην αθηναϊκή δημοκρατία την εξουσία ασκούσε το σύνολο των πολιτών, που αποκτούσαν τα δικαιώματά τους κληρονομικά και μετείχαν στα σώματα και τα όργανά της. Οι πολίτες ήταν διαιρεμένοι σε 10 φυλές και κατανεμημένοι σε 139 τοπικούς δήμους. Τα μαζικά σώματα ήταν η Εκκλησία του δήμου και το Ηλιαστικό δικαστήριο, και τα βασικά όργανα, η Βουλή του Αρείου Πάγου και η Βουλή των πεντακοσίων.

Η Εκκλησία του δήμου συνερχόταν συνήθως στην Πνύκα, είχε αρμοδιότητα για όλα τα θέματα της πόλης, και αποφάσιζε με βάση την αρχή της πλειοψηφίας. συνήθως με ανάταση των χεριών.  Σε αυτήν μπορούσαν να συμμετάσχουν όλοι οι πολίτες. Στις περισσότερες περιπτώσεις πάντως δεν χρειαζόταν καταμέτρηση, εφόσον οι διαφορές γίνονταν αμέσως αντιληπτές. Την ημερήσια διάταξη την κατήρτιζε η Βουλή των πεντακοσίων, η οποία είχε και την ευθύνη να συγκαλεί την Εκκλησία. Στη Βουλή μπορούσαν να συμμετάσχουν όλοι οι πολίτες, αλλά μόνο δύο φόρες στη ζωή τους, και αυτές δεν θα έπρεπε να είναι συνεχόμενες. Οι βουλευταί επιλέγονταν με κλήρο και είχαν θητεία για ένα χρόνο. Προέρχονταν από τις 10 φυλές στις οποίες ήταν διαιρεμένος ο δήμος, 50 από κάθε φυλή.

Η Βουλή του Αρείου Πάγου, που πήρε την ονομασία της από τον λόφο στον οποίο συνεδρίαζε, είχε ως κύριο καθήκον τη φύλαξη των νόμων και την εκδίκαση υποθέσεων φόνων εκ προμελέτης αθηναίων πολιτών. Σε αυτήν συμμετείχαν ισοβίως οι ανώτατοι άρχοντες, μετά την ολοκλήρωση της θητείας τους.

Στο Ηλιαστικό δικαστήριο επιλέγονταν κάθε χρόνο με κλήρωση 6.000 πολίτες άνω των 30 ετών. Από αυτούς επιλέγονταν, πάλι με κλήρωση, τα μέλη των δικαστηρίων που αναλάμβαναν να κρίνουν υποθέσεις για μία μόνο ημέρα. Τα δικαστήρια αυτά είχαν σύνθεση από 201 έως και 2.501 μέλη Οι αποφάσεις των δικαστηρίων ήταν τελεσίδικες. Λόγω του μεγέθους του και των υποθέσεων που εκδίκαζε, το Ηλιαστικό δικαστήριο αντιπροσώπευε τη βούληση του αθηναϊκού δήμου στον ίδιο βαθμό με την Εκκλησία του δήμου.

Την ευθύνη για διάφορες υποθέσεις της πόλης αναλάμβαναν με ετήσια θητεία εκατοντάδες άρχοντες, μικροί και μεγάλοι. Σημαντικότεροι από αυτούς ήταν οι λεγόμενοι εννέα ανώτατοι άρχοντες, που επιλέγονταν με κλήρωση για ένα χρόνο και δεν είχαν δικαίωμα επανεκλογής, και οι δέκα στρατηγοί. Οι στρατηγοί είχαν και αυτοί ετήσια θητεία, αλλά εκλέγονταν με ψηφοφορία και μπορούσαν να επανεκλέγονται συνεχώς χωρίς περιορισμούς. Η Εκκλησία τους ανέθετε τη διοίκηση του στρατού και των σημαντικότερων υποθέσεων της πόλης Σημαντικό ρόλο στην αθηναϊκή δημοκρατία διαδραμάτιζαν και οι 139 τοπικοί δήμοι που έπαιζαν μεγάλο ρόλο στον τρόπο επιλογής των αρχόντων και, κυρίως, των βουλευτών. Είχαν και αυτοί τα δικά τους όργανα και συνέρχονταν για να επιλύσουν όλα τα τοπικά θέματα. Σε μεγάλο βαθμό αποτελούσαν σχολείο της δημοκρατίας.