Ο τρίτος Σχολάρχης της Ακαδημίας (339-314 π.Χ.), μετά τον Πλάτωνα και τον Σπεύσιππο. Ασχολήθηκε με όλους του τομείς της φιλοσοφίας. Δυστυχώς δεν έχει διασωθεί τίποτα από το έργο του. Επιχείρησε να συνδέσει τον πλατωνισμού με τον πυθαγορισμό.

Ο Ξενοκράτης, σύμφωνα με τον Διογένη Λαέρτιο, γεννήθηκε το 396 π.Χ. στη Χαλκηδόνα της Προποντίδας και μετοίκισε στην Αθήνα σε νεαρή ηλικία, οπότε και εισήλθε στον πλατωνικό κύκλο. Ακολούθησε τον Πλάτωνα στο δεύτερο ταξίδι του στην Σικελία το 367 π.Χ. Το 339 π.Χ. διαδέχθηκε τον Σπεύσιππο στην διεύθυνση της Ακαδημίας, θέση που κράτησε μέχρι το 314 π.Χ. οπότε τον διαδέχθηκε ο Πολέμων. Σύμφωνα με μαρτυρίες που διαθέτουμε ο Ξενοκράτης ήταν εγκρατής (απέφευγε δηλαδή τις απολαύσεις) και ο τρόπος ζωής του ήταν λιτός.

Ο Ξενοκράτης ήταν ο πρώτος που καθιέρωσε τη διάκριση της φιλοσοφίας σε Φυσική, Λογική και Ηθική. Όπως ο Σπεύσιππος έτσι και ο Ξενοκράτης στηρίζει την οντολογία του στις δύο αρχές των άγραφων δογμάτων το Ένα και τη Δυάδα. Από την ένωση του Ενός και της Δυάδας παράγεται η υψηλότερη κατηγορία των όντων, οι Ιδέες και οι αριθμοί. Ο Πλάτων διαχώριζε τις Ιδέες από του αριθμούς, ο Σπεύσιππος απέρριπτε τις Ιδέες ενώ ο Ξενοκράτης ταύτιζε τις Ιδέες με του αριθμούς.

Ο Ξενοκράτης ως γνήσιος πλατωνικός ήταν αντίθετος στον ηδονισμό, υπέρμαχος του θεωρητικού βίου και της καλλιέργειας της ψυχής την οποία αποκαλούσε δαίμονα. Αναφέρεται μάλιστα ότι ο Ξενοκράτης θεωρούσε το Ένα ως θεό αρσενικό πατέρα των πάντων, βασιλιά του ουρανού και του απέδιδε τις επονομασίες «Δίας», «Περιττός» και «Νους». Και, από την άλλη, τη Δυάδα ως θηλυκή θεότητα και μητέρα. Ονόμαζε συμβολικά «Αθηνά» τη σκέψη, ενώ τα στοιχεία του αέρα, του νερού και της γης του «Άδη», του «Ποσειδώνα» και της «Δήμητρας» αντιστοίχως.