Πλατωνικός διάλογος με θέμα τη γνώση

Στην αρχή του διαλόγου η αφήγηση τοποθετείται χρονικά στο 391 π.Χ. μετά τη μάχη της Κορίνθου. Οι δύο συνομιλητές Τερψίων και Ευκλείδης, και οι δύο από τα Μέγαρα, αφού συναντηθούν κάπου στην πόλη, αποφασίζουν να μεταβούν στο σπίτι του δεύτερου και εκεί να ασχοληθούν με μια συζήτηση πραγματοποιήθηκε ανάμεσα στον μαθηματικό Θεόδωρο, τον μαθητή του Θεαίτητο και τον Σωκράτη, και την οποία ο Ευκλείδης κατέγραψε σε «βιβλίο». Την ανάγνωση του βιβλίου αναλαμβάνει ένας δούλος, σκηνή που δεν συναντάμε σε άλλο πλατωνικό διάλογο.

Ο διάλογος τώρα ανάμεσα στον Σωκράτη, τον Θεόδωρο και τον Θεαίτητο που περιγράφεται στο «βιβλίο» τοποθετείται το 399 π.Χ. την ημέρα που ο Σωκράτης πηγαίνει να πληροφορηθεί τις κατηγορίες που του απήγγειλε ο Μέλητος.

Ο διάλογος αρχίζει με μια σύντομη εισαγωγή στην οποία παρουσιάζονται οι χαρακτήρες και το θέμα προς συζήτηση. Η συζήτηση ξεκινά με την ερώτηση «τι είναι επιστήμη (γνώση)». Στη συνέχεια διατυπώνουν τις θέσεις τους για το τι είναι γνώση. Οι θέσεις αυτές εξετάζονται και τελικά απορρίπτονται. Μέσα από τη συζήτηση οι συνομιλητές του Σωκράτη αφενός αντιλαμβάνονται την αδυναμία τους να πουν τι ακριβώς είναι γνώση οδηγούμενοι σε αδιέξοδο (απορία), αφετέρου μέσα από το πέρασμά τους από φαινομενικά απλές σε πιο περίπλοκες θέσεις η άγνοιά τους μειώνεται.

Σύμφωνα με τον πρώτο ορισμό από τον Θεαίτητο η αίσθηση είναι γνώση. Ο ορισμός αυτός απορρίπτεται με ένα επιχείρημα που στηρίζεται τη θέση ότι αντιλαμβανόμαστε ορισμένα πράγματα με τις αισθήσεις όπως το χρώμα ή τη θερμότητα, άλλα πράγματα όμως όπως τη διαφορά ή τον αριθμό τα αντιλαμβανόμαστε με τον νου.

Ο δεύτερος ορισμός για εξέταση είναι ότι «η γνώση είναι αληθινή γνώμη (πεποίθηση)». Για να κατανοήσουν τι είναι αληθινή πεποίθηση εξετάζουν διεξοδικά τη ψευδή πεποίθηση. Στην προσπάθεια τους να ορίσουν τη ψευδή πεποίθηση, οι συνομιλητές του διαλόγου αποτυγχάνουν επανειλημμένως να εξηγήσουν πως είναι δυνατόν να σκεφτούμε κάτι και την ίδια στιγμή να κάνουμε λάθος προς αυτό. Πώς, για παράδειγμα, βλέποντας κάποιον να έρχεται προς το μέρος μας νομίζουμε ότι είναι ο Περικλής ενώ στην πραγματικότητα αυτός είναι ο Αλκιβιάδης;

Σύμφωνα με τον τρίτο ορισμό που προτείνουν, η γνώση είναι «αληθινή γνώμη που δικαιολογείται». Για να κατανοήσουν και εξετάσουν το παραπάνω ορισμό ο Σωκράτης και ο Θεαίτητος αρχικά διαχωρίζουν απλά στοιχεία, όπως τα γράμματα μια συλλαβής και σύνθετα στοιχεία όπως μια συλλαβή για τα οποία μπορούμε να δώσουμε μια δικαιολόγηση. Μπορώ να πω, για παράδειγμα, ότι η συλλαβή ΣΩ αποτελείται από τα γράμματα Σ και Ω, χωρίς να μπορώ όμως  να αναλύσω περαιτέρω τα ίδια τα γράμματα. Για τον Σωκράτη αυτό όμως δεν αποτελεί γνώση. Αν υποθέσουμε ότι ένα παιδί που μαθαίνει να γράφει μπορεί να σχηματίσει την συλλαβή ΣΩ και με τον ίδιο τρόπο να σχηματίσει και τις υπόλοιπες συλλαβές της λέξης ΣΩΚΡΑΤΗΣ, το παιδί έχει γνώμη που στηρίζεται σε κάποια αιτιολόγηση   δεν έχει όμως ακόμα αποκτήσει γνώση καθώς τώρα μαθαίνει να γράφει.

Η συζήτηση κλείνει με την υπόσχεση του Σωκράτη να συναντηθούν την επόμενη ημέρα.