Η τελευταία προσπάθεια να αναγεννηθεί ο πολυθεϊσμός κατά τον τέταρτο αιώνα, με κέντρο τη νεοπλατωνική φιλοσοφική θεολογία.

Η σύντομη παραμονή του Ιουλιανού στον αυτοκρατορικό θρόνο της Κωνσταντινούπολης (361-363 μ.Χ.) είχε ως συνέπεια να βρεθεί ο νεοπλατωνισμός, για πρώτη και μοναδική φορά στην ιστορία του, στα πρόθυρα μιας πολιτικοθρησκευτικής επίδρασης μεγάλης κλίμακας. Ο πρόωρος, ωστόσο, θάνατος του αυτοκράτορα έβαλε οριστικό τέλος στο σχέδιο αναγέννησης της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας με βάση τις αξίες του ελληνισμού.

Ο Φλάβιος Κλαύδιος Ιουλιανός γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 331μ.Χ. Γονείς του ήταν ο Κωνστάντιος, ετεροθαλής αδελφός του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου (272-337μ.Χ.), και η ελληνικής καταγωγής Βασιλίνα, ευσεβής χριστιανή, που πέθανε λίγους μήνες μετά τη γέννηση του γιου της. Ο Ιουλιανός ανατράφηκε χριστιανικά, αρχικά στη Βιθυνία και κατόπιν στην Καππαδοκία. Σε ηλικία είκοσι ετών ο Ιουλιανός βρέθηκε να σπουδάζει πλατωνική φιλοσοφία στην Πέργαμο με τους Αιδέσιο και Χρυσάνθιο, που ήταν μαθητές του Ιάμβλιχου, και στην Έφεσο με τον Μάξιμο Εφέσιο, ο οποίος εισήγαγε τον νέο στη θεουργία. Ο Ιουλιανός συνέχισε τις σπουδές του στην Αθήνα, με συμμαθητές τον Βασίλειο Καισαρείας και τον Γρηγόριο Νανζιανζηνό, όπου και μυήθηκε στα ελευσίνια μυστήρια.

Η αγάπη του για την ελληνική παιδεία είχε ως συνέπεια την απώλεια της χριστιανικής πίστης του και την αντικατάστασή της με την ένθερμη αποδοχή των παραδοσιακών θεών της Ελλάδας και της Ρώμης. Τον Δεκέμβριο του 361 μ.Χ. ο Ιουλιανός εισήλθε ως αυτοκράτορας στην Κωνσταντινούπολη. Στον θρόνο έμεινε μέχρι τον αιφνίδιο τραυματισμό και θάνατό του, ενάμισυ χρόνο μετά, σε εκστρατεία εναντίον των Περσών. Ήταν ο τελευταίος “εθνικός” (μη χριστιανός) αυτοκράτορας.

Η μικρή θητεία του Ιουλιανού στην κορυφή της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας προκάλεσε μεγάλες αλλαγές. Τον Φεβρουάριο του 362 μ.Χ. ο Ιουλιανός, με διάταγμά του, όρισε ανεξιθρησκεία στους υπηκόους του και διέταξε την επαναλειτουργία των αρχαίων ναών. Τέσσερις μήνες αργότερα, απαγόρευσε στους χριστιανούς να διδάσκουν τα κείμενα της κλασικής παιδείας. Στόχος του ήταν να εμποδίσει την παραποίηση των αρχαίων ποιητών και φιλοσόφων, να επαναφέρει τη λατρεία των παραδοσιακών θεών, να ανανεώσει τον πολυθεϊσμό και να δημιουργήσει μια ιεραρχία εθνικών κληρικών στο πρότυπο της χριστιανικής Εκκλησίας.

Έχουν διασωθεί αρκετά έργα του Ιουλιανού (Εἰς τὸν βασιλέα Ἥλιον πρὸς Σαλούστιον και Εἰς τὴν Μητέρα τῶν θεῶν). Ανάμεσα σε αυτά και αρκετές επιστολές.

Μέσα στις επιστολές του Ιουλιανού περιλαμβάνονται και ορισμένες που έχουν γραφτεί από έναν συνωνόματό του και απευθύνονται στον Ιάμβλιχο. Στις επιστολές αυτές η έννοια του ελληνισμού έχει τη σημασία της υψηλής πολιτιστικής καλλιέργειας και της βαθιάς παιδείας.

Ο αυτοκράτορας θεώρησε ότι οι παραδοσιακές λατρείες των θεών, όπως ερμηνεύονταν από τον Ιάμβλιχο και τους μαθητές του, συνιστούσαν στην πραγματικότητα μια οικουμενική θρησκεία μεγάλης εμβέλειας και υψηλού πνευματικού περιεχομένου. Στον θεό του Χριστιανισμού ο Ιουλιανός αντιπαραθέτει την λατρεία του Ήλιου στην οποία όλοι οι παραδοσιακοί θεοί του ελληνισμού αποτελούν φανερώσεις ενός νοερού ήλιου.