Το χριστιανικό δόγμα διαμορφώθηκε τους πρώτους αιώνες μετά Χριστόν με σκοπό να εξηγήσει τη διδασκαλία της Βίβλου. Σημαντικό ρόλο έπαιξαν πολλοί παράγοντες (θρησκευτικοί, λατρευτικοί, κοινωνικοί, κ.ά.), αλλά κυρίως η φιλοσοφία και ο πλατωνισμός σε όλες τις χρονικές περιόδους.

Ο χριστιανισμός βρήκε απήχηση στους μορφωμένους Εθνικούς (= Έλληνες που πίστευαν στο αρχαίο δωδεκάθεο), διότι η φιλοσοφία είχε διαμορφώσει το κατάλληλο κλίμα.

Οι Πατέρες των πρώτων χριστιανικών αιώνων στράφηκαν στον πλατωνισμό, που ήταν το κυρίαρχο φιλοσοφικό ρεύμα της εποχής, επειδή είχε πολλά κοινά με τον χριστιανισμό. Γι αυτό πολλοί λόγιοι πριν γίνουν χριστιανοί, ήταν εθνικοί φιλόσοφοι.

Ο πλατωνισμός εξηγεί την πραγματικότητα με ένα σχήμα «από πάνω προς τα κάτω»:

α) Το σύμπαν έχει μια συστηματική ενότητα, γι αυτό μπορούμε να το κατανοήσουμε. Όλοι οι κλάδοι της φιλοσοφίας (μεταφυσική, γνωσιοθεωρία, ηθική κ.λπ.) έχουν τις ίδιες θεωρητικές αρχές.

β) Η συστηματική ενότητα του σύμπαντος έχει μια ιεραρχία η οποία σταδιακά οδηγεί σε μια ανώτατη αρχή που δημιούργησε τα πάντα.

γ) Κορυφή της ιεραρχίας είναι ο Θεός που δημιούργησε τον κόσμο και έβαλε τάξη ∙ γι αυτό η οντολογία (=ο λόγος για το ον) συνδέεται με τη θεολογία. Η «θεία πρόνοια» είναι η φροντίδα του Θεού προς τον κόσμο.

δ) Η ψυχή δεν μπορεί να εξηγηθεί. Το σύμπαν έχει ζωή, άρα η ψυχή είναι η αρχή της ζωής.

ε) Οι άνθρωποι ανήκουν σε μια ιεραρχία. Όταν ξαναβρούν τη χαμένη θέση τους σ’ αυτήν, θα γίνουν ευτυχισμένοι. Ο τελικός σκοπός του ανθρώπου είναι να μοιάσει με τον Θεό, αλλά η διαδικασία είναι δύσκολη γιατί πρέπει να ακολουθεί ηθικό τρόπο ζωής.

στ) Αποκτούμε γνώση για την πραγματικότητα σταδιακά. Στο κατώτερο επίπεδο η γνώση προέρχεται από τις αισθήσεις ∙ στο ανώτατο επίπεδο αποκτούμε γνώση για τις πρώτες αρχές του κόσμου.

Οι Χριστιανοί των πρώτων αιώνων διατηρούν το πλατωνικό σχήμα ερμηνείας της πραγματικότητας «από πάνω προς τα κάτω». Ωστόσο, δεν δέχονται τη διάκριση σε νοητά όντα (=όντα που τα αντιλαμβάνεται μόνο ο νους) και αισθητά όντα (=όντα που αντιλαμβανόμαστε μόνο με τις αισθήσεις), αλλά μιλάνε για αγέννητο ον (= ο Θεός) και γενητά όντα (= τα όντα του κόσμου).

Ως προς τον τρόπο που αποκτούμε γνώση ο χριστιανισμός αποδέχεται τον εμπειρισμό του Αριστοτέλη, δηλαδή ότι αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο με τις αισθήσεις. Ωστόσο, η μόνη έγκυρη γνώση είναι από τον νου σε συνδυασμό με τη θρησκευτική εμπειρία − η γνώση συνδέεται με την πίστη.

Για τους Χριστιανούς η ψυχή είναι αθάνατη αλλά δεν μετενσαρκώνεται όπως λένε οι Πλατωνικοί, δηλαδή μετά τον θάνατο η ψυχή δεν μπαίνει σε άλλο σώμα. Σε αντίθεση με τους Πλατωνικούς, οι Χριστιανοί πιστεύουν ότι κάποτε θα συμβεί ανάσταση σωμάτων. Επίσης, η ερμηνεία του κόσμου στη Βίβλο γίνεται κατανοητή χάρη στις ερμηνείες που δόθηκαν στον πλατωνικό Τίμαιο. Οι Χριστιανοί δεν δέχονται τις αυτόνομες πλατωνικές Ιδέες αλλά θεωρούν ότι όλα βρίσκονται στον νου του Θεού-δημιουργού.

Νεοπλατωνικά στοιχεία στον χριστιανισμό είναι, επίσης, ο φιλοσοφικός τρόπος ζωής, η απομάκρυνση από τον κόσμο, η επικοινωνία με τον Θεό, η τριαδικότητα του Θεού, κ.ά.

Συμπερασματικά, ο πλατωνισμός ήταν προετοιμασία για τον χριστιανισμό. Από την άλλη όμως, επειδή ο πλατωνισμός συνδεόταν με τον ελληνισμό, οι Χριστιανοί στρέφονταν εναντίον του.