Με τον όρο «ουμανισμός» (=ανθρωπισμός) αναφερόμαστε στην πνευματική κίνηση που εκδηλώθηκε την περίοδο της Αναγέννησης (14ος-17ος αιώνας) στη δυτική Ευρώπη. Οι ουμανιστές στράφηκαν στα κλασικά γράμματα και ιδίως στην πλατωνική φιλοσοφία στην οποία έδωσαν πολλές διαφορετικές ερμηνείες.

«Ουμανιστές» αποκαλούμε τους μορφωμένους ανθρώπους της Αναγέννησης που δίδασκαν και μελετούσαν την αρχαία φιλολογία και υποστήριζαν έναν νέο πολιτισμό με τις αξίες της ελληνικής και ρωμαϊκής αρχαιότητας. Αυτό το πνευματικό ρεύμα ξεκίνησε από την Ιταλία τον 14ο αιώνα ως «ανθρωπιστικές σπουδές» με σκοπό τη βελτίωση του ανθρώπου.

Πρωτοπόρος του ουμανισμού ήταν ο Πετράρχης (Ιταλία, 14ος αιώνας). Θεωρούσε ότι η φιλοσοφία του Πλάτωνα είναι ανώτερη και ταιριάζει καλύτερα με τον χριστιανισμό. Δεν συμφωνούσε με τη μελέτη της αριστοτελικής φιλοσοφίας στα μεσαιωνικά πανεπιστήμια. Ο κλασικός πολιτισμός και η πλατωνική φιλοσοφία μπορούν να βοηθήσουν τον άνθρωπο να βρει ευτυχία στην καθημερινή ζωή του. Η πλατωνική φιλοσοφία για τους ουμανιστές της Αναγέννησης αφορά ανθρώπους της δράσης, πολίτες και πολιτικούς, και δεν περιορίζεται στα πανεπιστήμια.

Τον Μεσαίωνα μόνο λίγα πλατωνικά έργα ήταν γνωστά στη δυτική Ευρώπη. Η επίδραση των Δυτικών και των Βυζαντινών στοχαστών τον 14ο αιώνα έπαιξε καθοριστικό ρόλο. Στη Φλωρεντία της Ιταλίας ο Μανουήλ Χρυσολωράς (14-15ος αιώνας) δημιούργησε μια νέα γενιά στοχαστών, όπως ο Σαλουτάτι και ο Μπρούνι, που μελετούσαν τους πλατωνικούς διαλόγους. Βυζαντινοί όπως ο Πλήθων (14ος-15ος αιώνας) προκάλεσαν το ενδιαφέρον με τις γνώσεις τους στην πλατωνική φιλοσοφία.

Στις αρχές του 15ου αιώνα αρκετοί βυζαντινοί λόγιοι μετέφρασαν στα λατινικά και έγραψαν σχόλια στα έργα του Πλάτωνα. Ο Βησσαρίων και ο Γεώργιος Τραπεζούντιος εγκαταστάθηκαν στην Ιταλία και έφεραν στο προσκήνιο την πλατωνική φιλοσοφία. Παρόλο που συνέχισαν εκεί τη διαμάχη ποιος είναι καλύτερος φιλόσοφος, ο Πλάτων ή ο Αριστοτέλης, αυτό δεν ενδιέφερε ιδιαίτερα τους Δυτικούς.

Ο Φιτσίνο (Ιταλία, 15ος αιώνας) έγραψε έργο με θέμα την πλατωνική αθανασία της ψυχής και ίδρυσε την Πλατωνική Ακαδημία στη Φλωρεντία. Ανέλαβε τη μετάφραση στα λατινικά και τη συγγραφή σχολίων για όλα τα πλατωνικά έργα, έργα του νεοπλατωνισμού και κείμενα του αρχαίου μυστικισμού. Κατέληξε στο συμπέρασμα ότι στην αρχαιότητα υπήρχε μια ενιαία θεολογία που περιλαμβάνει τα κείμενα του Πλάτωνα, των Νεοπλατωνικών, την Παλαιά Διαθήκη, τα έργα του ψευδο-Διονύσιου Αρεοπαγίτη, Ορφικούς ύμνους και συγγράμματα μυστικισμού και μαγείας. Όλα αυτά τα κείμενα μετέφεραν τη μία ενιαία αλήθεια που είχε παραδοθεί στους ανθρώπους πολύ παλιά στο παρελθόν. Αυτή η ενιαία αλήθεια ταιριάζει με τον χριστιανισμό και διαμορφώνει μια χριστιανο-πλατωνική ιεραρχία όπου στο κέντρο βρίσκεται ο άνθρωπος.

Ο Πίκο ντελα Μιράντολα (Ιταλία, 15ος αιώνας) προσέθεσε στη φιλοσοφική μελέτη μαζί με τα πλατωνικά έργα, ένα κείμενο του εβραϊσμού, την Καμπάλα. Υποστηρίζει ότι όλα τα μεγάλα φιλοσοφικά ρεύματα της αρχαιότητας, κατά βάση, συμφωνούν.

Τον 16ο αιώνα ο πλατωνισμός πρότεινε μια νέα φιλοσοφία της φύσης ενάντια στην αριστοτελική μεσαιωνική θεώρηση. Ο Πατρίτσι (16ος αιώνας) υποστήριξε την πλατωνική φιλοσοφία, ενώ ο Μπρούνο (16ος αιώνας) επηρεάστηκε από τον νεοπλατωνισμό και τη νέα κοσμολογία του Κοπέρνικου. Οι γνωστοί αστρονόμοι, Γαλιλαίος και ο Κέπλερ (16ος-17ος αιώνας), βασίστηκαν στη σπουδαιότητα που έδωσε η πλατωνική φιλοσοφία στα μαθηματικά ως μέσο για την κατανόηση της φύσης.