Φιλόσοφος, μαθηματικός και αστρονόμος η οποία άκμασε περί τα τέλη του 4ου αι. μ.Χ. και τις αρχές του 5ου αι. στην Αλεξάνδρεια.

Η Υπατία γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια περίπου το 355 μ.Χ. Ήταν κόρη του φιλοσόφου, μαθηματικού και αστρονόμου Θέωνος που δίδασκε περί τα μέσα του 4ου αι. στην Αλεξάνδρεια. Μόνο αποσπασματικές πηγές έχουμε για την ζωή της Υπατίας στις οποίες εμφανίζεται ως βαθειά μορφωμένη γυναίκα που έχαιρε ενός ευρύτερου κοινωνικού σεβασμού από τους άρχοντες της πόλης. Είναι βέβαιο ότι η Υπατία έτυχε φιλοσοφικής παιδείας ενδεχομένως στα πλαίσια της σχολής στην οποία δίδασκε και ο πατέρας της. Δεν μας είναι γνωστό, ωστόσο, αν διδάχτηκε φιλοσοφία μόνο από τον πατέρα της ή και από κάποιον άλλο φιλόσοφο της Αλεξάνδρειας.

Μέσα στα πλαίσια των γενικότερων αναταραχών της εποχής και αντιδικιών ανάμεσα στους χριστιανούς και τους εθνικούς της Αλεξάνδρειας η Υπατία δολοφονείται το 415. Φαίνεται ότι οι κοινωνικές διασυνδέσεις της Υπατίας την έφεραν στο προσκήνιο της διαμάχης ανάμεσα στον ύπαρχο της Αλεξάνδρειας, Ορέστη, και τον χριστιανό αρχιεπίσκοπο Αλεξανδρείας Κύριλλο. Αν και οι πληροφορίες παρέχουν διαφορετικές εκδοχές της δολοφονίας της Υπατίας, όλες συγκλίνουν στο ότι σύρθηκε βιαίως από πλήθος εξαγριωμένων χριστιανών στους δρόμους της πόλης (Βλ. Κειμενικές πηγές).

Το συγγραφικό έργο της Υπατίας δεν σώζεται. Η μόνη αναφορά στη συγγραφική δραστηριότητά της από σύγχρονή της πηγή, είναι το σχόλιο του Θέωνος ότι το υπόμνημά του στην Αλμαγέστη του Κλαύδιου Πτολεμαίου έτυχε επεξεργασίας ή (και) αναγνώστηκε δημοσίως από την κόρη του Υπατία.  Αυτή η σημείωση μάς επιτρέπει να υποθέσουμε ότι η Υπατία υπομνημάτισε την Αλμαγέστη όπως και άλλα έργα του Πτολεμαίου. Επιπλέον, μας παραδίδεται (Σούδα, 166,1-71) ότι υπομνημάτισε το έργο Κωνικά του Απολλώνιου καθώς και έργα του μαθηματικού Διόφαντου και συνέγραψε ένα κείμενο αστρονομικού περιεχομένου υπό τον τίτλο Κανών πιθανόν πτολεμαϊκών καταβολών.

Πιθανολογείται ότι η Υπατία έλαβε την εκπαίδευσή της από τον πατέρα της Θέωνα. Όσο βέβαιοι όμως είμαστε για την μαθηματική, γεωμετρική και αστρονομική της παιδεία, τόσο αβέβαιος παραμένει ο χαρακτήρας της φιλοσοφικής της παιδείας. Η Υπατία θεωρείται νεοπλατωνική φιλόσοφος χωρίς όμως να διαθέτουμε ίχνη των πλατωνικών της καταβολών ή διδασκαλιών. Η έλλειψη πηγών σχετικών με πλατωνικούς δασκάλους στην Αλεξάνδρεια περί τα μέσα του 4ου αι. περιπλέκει περισσότερο τις συνθήκες της φιλοσοφικής μόρφωσης της Υπατίας. Είναι ευρέως αποδεκτό ότι ο πλατωνισμός είναι η κυριότερη φιλοσοφική παράδοση στην Αλεξάνδρεια κατά την ύστερη αρχαιότητα. Ο Σωκράτης Σχολαστικός αναφέρει ότι η Υπατία ακολουθούσε τον πλατωνισμό του Πλωτίνου. Ο Δαμάσκιος αναφέρει ότι η Υπατία σχολίαζε δημοσίως τα έργα του Αριστοτέλη, του Πλάτωνα και άλλων φιλοσόφων (Βίος Ισιδώρου, απ. 43A Athanassiadi, Συνέσιος, Επιστολαί, 154). Επιπλέον, έχει υποστηριχθεί ότι ιδιαίτερη επιρροή στα φιλοσοφικά δρώμενα της εποχής είχε ο πλατωνικός φιλόσοφος Αντωνίνος του οποίου ο πατέρας συνδεόταν με τον Αιδέσιο, μαθητή του Ιάμβλιχου. Ο Αντωνίνος θεωρείται ένας από τους πρώιμους εισηγητές των διδασκαλιών του Ιάμβλιχου στην Αλεξάνδρεια. Την ίδια περίπου περίοδο βρισκόταν στην Αλεξάνδρεια και ο Όλυμπος επίσης πρεσβευτής του πλατωνισμού του Ιάμβλιχου. Αυτές όμως οι πληροφορίες δεν είναι αρκετές για να συνδέσουμε τον κύκλο του Θέωνος και της Υπατίας με τους φιλοσοφικούς κύκλους του Αντωνίνου και του Όλυμπου.

Παρ’ όλα αυτά τείνουμε να θεωρούμε ότι η φιλοσοφική εκπαίδευση της Υπατίας ήταν πλατωνικής φύσεως κρίνοντας κυρίως από την εμβάθυνση στα μαθηματικά και την γεωμετρία, κατ’ εξοχήν ενασχολήσεις των πλατωνικών φιλοσόφων. Το γεγονός ότι η Υπατία υπήρξε εμβριθής μαθηματικός και αστρονόμος πιστοποιείται από τις ελάχιστες πληροφορίες για έργα που συνέγραψε αλλά και από τον Συνέσιο, γνωστό ως επίσκοπο Κυρήνης. Ο Δαμάσκιος δίνει ιδιαίτερη έμφαση στη μαθηματική δεινότητα της Υπατίας διαχωρίζοντάς την σαφώς από τον Ισίδωρο, την μεν ως μαθηματικό και τον δε ως φιλόσοφο (Δαμάσκιος, Βίος Ισιδώρου, 106Α Athanassiadi). Στον Συνέσιο, χριστιανό μαθητή της Υπατίας, οφείλουμε πληροφορίες σχετικές με τον κύκλο μαθητών στις αίθουσες διδασκαλίας της Υπατίας που τον αποτελούσαν εθνικοί και χριστιανοί. Ο Συνέσιος μαρτυρεί ότι στον κύκλο της Υπατίας υπήρχαν ιδιώτες και άρχοντες που τιμούσαν τις διδασκαλίες της, και αναφέρεται σε ονόματα πιθανώς σχετιζόμενα με την Υπατία, όπως Νίκαιος, Φιλόλαος, Ολύμπιος, Τρωίλος, Πυλαιμένης (Συνέσιος, Επιστολαί, 81, 98, 118, 129, 131).