πλατωνικός φιλόσοφος και συγγραφέας ιστορικών έργων, που έζησε μεταξύ 45/47 και 120 μ.Χ. στην περιοχή της Χαιρώνειας και των Δελφών.

Ο Πλούταρχος γεννήθηκε στη Χαιρώνεια της Βοιωτίας μεταξύ 45 και 47 μ.Χ., όπως συμπεραίνουμε από τη μαρτυρία του ίδιου, σύμφωνα με την οποία άρχισε να σπουδάζει στην Αθήνα (περί την ηλικία των 20 ετών) με τον πλατωνικό φιλόσοφο Αμμώνιο όταν ο Νέρων βρισκόταν στην Ελλάδα, το 66/67 μ.Χ. (Περὶ τοῦ Ε ἐν Δελφοῖς 385Β). Γνωρίζουμε ότι ο Πλούταρχος παρέμεινε στην Αθήνα αρκετά για να πάρει τον τίτλο του Αθηναίου πολίτη (Συμποσιακῶν 628A). Επισκέφθηκε επίσης τη Ρώμη (Δημήτριος 2) και την Αλεξάνδρια (Συμποσιακῶν 678A), πέρασε ωστόσο τo μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στη Χαιρώνεια και στους γειτονικούς Δελφούς, όπου τα τελευταία 30 χρόνια της ζωής του υπηρέτησε ως ιερέας του Απόλλωνα (Συμποσιακῶν 700E). Mια σειρά έργων του Πλουτάρχου φανερώνουν τo έντονο ενδιαφέρον του για τη θρησκευτική δραστηριότητα στους Δελφούς (π.χ. Περὶ τοῦ Ε ἐν Δελφοῖς, Περὶ τῶν ἐκλελοιπότων χρηστηρίων, Περὶ τοῦ μὴ χρᾶν ἔμμετρα νῦν τὴν Πυθίαν). Πρέπει να πέθανε μετά το 119 μ.Χ., καθώς το 119 διορίζεται procurator από τον Αδριανό (Eυσέβιος, Χρονικό). Το συγγραφικό έργο του Πλουτάρχου είναι τεράστιο. Ο αρχαίος κατάλογος που υποτίθεται ότι κατήρτισε ο γιος του Πλουτάρχου Λαμπρίας περιλαμβάνει 227 έργα, πολλά χαμένα σήμερα. Αυτά διαιρούνται σε φιλοσοφικά και σε ιστορικά/βιογραφικά. Από τους λεγόμενους Βίους του Πλουτάρχου σήμερα σώζονται 50 ενώ από τα υπόλοιπα έργα έχουμε 78 περίπου (για κάποια τίθενται ζητήματα αυθεντικότητας). Οι Βίοι, που αφορούν διακεκριμένους Έλληνες και Ρωμαίους και είναι οργανωμένοι σε ζεύγη, είναι ενδεικτικοί των ιστορικών και πολιτικών ενδιαφερόντων του Πλουτάρχου. Τα φιλοσοφικά του έργα, τα οποία στη νεότερη εποχή έχουν δημοσιευτεί με τον συλλογικό τίτλο Μoralia (=Ηθικά) χάρη σε ένα χειρόγραφο που διασώζει 11 ηθικά του έργα (τον Parisinus Graecus 1672, 14ου αι.), περιλαμβάνουν πολλά έργα πολεμικής ενάντια στους Στωικούς και τους Επικούρειους. Η πολεμική του Πλουτάρχου υποκινείται τόσο από την επιθυμία του να υπερασπιστεί τη φιλοσοφία του Πλάτωνα ενάντια στις στωικές και επικούρειες αιτιάσεις, οι οποίες βασίζονταν κατά τη γνώμη του σε λανθασμένες ερμηνείες της πλατωνικής φιλοσοφίας, όσο και από την πρόθεσή του να δείξει πως οι δύο νεότερες φιλοσοφικές σχολές δεν έχουν τίποτα σημαντικά ενδιαφέρον και νέο να προσφέρουν στη φιλοσοφία, αλλά αντίθετα η διδασκαλία τους χαρακτηρίζεται από βαθιές αντιφάσεις και δάνεια από τον Πλάτωνα. Παρά τον πολεμικό τους χαρακτήρα, τα έργα αυτά του Πλουτάρχου αποτελούν σημαντικές πηγές για την ανασυγκρότηση της στωικής και επικούρειας φιλοσοφίας.

O Πλούταρχος είναι πλατωνικός φιλόσοφος με ιδιαίτερη αντίληψη της πλατωνικής φιλοσοφίας. Από τη μια, δέχεται την άποψη του Αντίοχου και του Ευδώρου (1ος αι. π.Χ.) ότι ο Πλάτων έχει απόψεις (δόγματα) που εκφράζονται στους διαλόγους του και ότι καθήκον του Πλατωνικού είναι να τις εντοπίζει και να τις ερμηνεύει. Διαφωνεί ωστόσο με την άποψη του Αντίοχου σύμφωνα με την οποία η σκεπτική ερμηνεία του Πλάτωνα από τη λεγόμενη

Σκεπτική Ακαδημεία

του

Αρκεσίλαου

και του

Καρνεάδη

είναι λανθασμένη ή ότι εκφράζει μια πρώτη, σωκρατική, φάση του Πλάτωνα (Κικέρων 4.1-3). Ο Πλούταρχος, αντίθετα, πιστεύει ότι στους διαλόγους ο Πλάτων συνδυάζει το απορητικό/σκεπτικό στοιχείο με συγκεκριμένες απόψεις (Πρὸς Κωλώτην 1121F-1122E, Πλατωνικά Ζητήματα 1), και με την έννοια αυτή υπερασπίζεται την ενότητα της Ακαδημίας (στο χαμένο Περὶ τοῦ μίαν εἶναι ἀπὸ τοῦ Πλάτωνος Ἀκαδημείαν), που για τον Αντίοχο διατάραξε η σκεπτική Ακαδημεία, ενώ υποστηρίζει και τη διαφορά της τελευταίας από τους πυρρώνειους σκεπτικούς (στο επίσης χαμένο Περὶ τῆς διαφορᾶς τῶν Πυρρωνείων καὶ Ἀκαδημαϊκῶν). Η πεποίθηση του Πλουτάρχου ότι σημαντικό στοιχείο της πλατωνικής φιλοσοφίας είναι ο απορητικός της χαρακτήρας τον οδηγεί να γράψει και ο ίδιος, όπως ο Πλάτων, διαλόγους. Μιμούμενος τον Πλάτωνα, ο Πλούταρχος χρησιμοποιεί μύθους, μεταφορές, αναλογίες. Ο ίδιος δεν εμφανίζεται στους διαλόγους, αλλά παρουσιάζει συχνά ως χαρακτήρες μέλη της οικογένειάς του, όπως ο πατέρας του Αυτόβουλος και ο παππούς του Λαμπρίας. Το ενδιαφέρον του Πλουτάρχου για την πλατωνική φιλοσοφία είναι ολιστικότερο τόσο από αυτό του Αντίοχου και του Ευδώρου όσο και από των προκατόχων τους σκεπτικών πλατωνικών. Ο Πλούταρχος ενδιαφέρεται για όλα τα φιλοσοφικά ζητήματα που θίγονται στο πλατωνικό έργο, αλλά το ενδιαφέρον του έχει ένα σαφές κέντρο βάρους και μια ορισμένη αφετηρία, τον

Τίμαιο

και την πλατωνική μεταφυσική. Αυτό συμβαίνει επειδή προφανώς ο Πλούταρχος έχει την άποψη ότι στον Τίμαιο ο Πλάτων παρουσιάζει μια θεωρία για τη γένεση του σύμπαντος, μέρος του οποίου είναι και οι άνθρωποι, και η θεωρία αυτή δείχνει κατά τη γνώμη του ποιες είναι οι αιτίες των πάντων και πώς θα πρέπει να κατανοήσουμε τη σύνδεση των νοητών αυτών αιτίων/όντων με τα αισθητά/γενητά. Ο Πλούταρχος υποστηρίζει μια κυριολεκτική ερμηνεία της κοσμογονίας του Τιμαίου, σύμφωνα με την οποία ο κόσμος δημιουργήθηκε από δύο κύριες αιτίες: τον δημιουργό-θεό και την αόριστη δυάδα, η οποία αντιστοιχεί στη χώρα που από την αρχαιότητα ερμηνευόταν ως αντίστοιχο της ύλης. Η ερμηνεία της πλατωνικής κοσμογονίας ανιχνεύεται και σε μύθους, όπως στο έργο του Πλουτάρχου Περὶ Ἴσιδος καὶ Ὀσίριδος, όπου ο Όσιρις αντιστοιχεί στον δημιουργό-θεό και η Ίσιδα στη χώρα-ύλη. Ο θεός είναι αιτία της τάξης και λογικότητας του κόσμου, ενώ η δυάδα της αταξίας. Ο θεός εγκαθιστά την τάξη στον κόσμο μέσω μιας λογικής ψυχής, ενώ η δυάδα μέσω μιας μη λογικής κοσμικής ψυχής. Πρόκειται βέβαια για την ίδια ψυχή του κόσμου που αρχικά είναι άλογη και κατόπιν, χάρη στη θεία επέμβαση, γίνεται λογική. Ο Πλούταρχος θεωρεί ότι στην ψυχή αυτή παραμένουν ψήγματα αλογίας τα οποία είναι υπεύθυνα για το κακό στον κόσμο. O Πλούταρχος αντλεί την έμπνευσή του για την άποψη αυτή από το 10ο βιβλίο των

Νόμων

όπου γίνεται λόγος για την κακεργέτιδα ψυχήν. Ο Πλούταρχος υιοθετεί αυτή την ερμηνεία επειδή πιστεύει ότι μόνο έτσι μπορεί να λυθεί το πρόβλημα ότι η ψυχή στον Πλάτωνα εμφανίζεται να είναι και αγέννητη και γεννητή. Ως γέννηση ερμηνεύει τη μετοχή της ψυχής στη λογικότητα (ειδικά στο έργο του Περὶ τῆς ἐν Τιμαίῳ κοσμογονίας). Ο δυισμός αυτός του Πλουτάρχου βρίσκει έρεισμα και στην ανθρώπινη ψυχολογία, σύμφωνα με την οποία η ανθρώπινη ψυχή κατά Πλάτωνα περιλαμβάνει ένα λογικό και ένα άλογο μέρος, τα οποία αντιμάχονται για επιβολή. O Πλούταρχος διακρίνει τον άνθρωπο σε σώμα, ψυχή και νου, με την ψυχή ως ενδιάμεση οντότητα μεταξύ σώματος και νου (Περὶ τῆς ἠθικῆς ἀρετῆς 441D, Περὶ τοῦ ἐμφαινομένου προσώπου τῷ κύκλῳ τῆς σελήνης 943ΑΒ). Η ψυχή, υποστηρίζει, γίνεται λογική με μετοχή στο νου και άλογη με μετοχή στο σώμα (Περὶ τῶν ὑπὸ τοῦ θείου βραδέως τιμωρουμένων 566AD).

Ο Πλούταρχος άσκησε σημαντική επίδραση στους μεταγενέστερους πλατωνικούς φιλοσόφους, ιδιαίτερα με την εστίαση στον Τίμαιο και στην μεταφυσική που ο διάλογος εισηγείται, αλλά και στο βαθμό που επιχείρησε να ενοποιήσει το έργο του Πλάτωνα και να το λάβει ολόκληρο υπόψη του στην ερμηνεία του.