Οι βασικές θεωρίες του ιδρυτή της ψυχανάλυσης, του Φρόυντ, αλλά και άλλων σημαντικών μορφών της, όπως ο Γιούνγκ και πιο πρόσφατα ο Λακάν και η Κρίστεβα, αναγνωρίζουν ως πηγή έμπνευσής τους διάφορες όψεις της πλατωνικής φιλοσοφίας, αναπτύσσοντας παράλληλα νέους τρόπους ερμηνείας των πλατωνικών κειμένων.

Ψυχανάλυση είναι το σύνολο των ψυχολογικών θεωριών και πρακτικών με θεραπευτικό προσανατολισμό που εγκαινίασαν στις Μελέτες για την υστερία (1895) ο Γιόζεφ Μπρόυερ και ο Ζίγκμουντ Φρόυντ και η οποία συνίσταται στην ανάδειξη, μέσω διαλόγου μεταξύ του θεραπευτή και του ασθενούς, των ασυνειδήτων αιτιών των ψυχικών δυσλειτουργιών. Στην εξέλιξη της από τον Φρόυντ έως σήμερα, η ψυχανάλυση έλαβε πολλές μορφές, ανάλογα με τις διαφορετικές θεωρίες ή τα ερμηνευτικά και θεραπευτικά εργαλεία που χρησιμοποίησαν οι σημαντικότεροι εκπρόσωποι της, διατηρώντας ωστόσο και πολλά από τα αρχικά χαρακτηριστικά της. Ο Φρόυντ (Sigmund Freud, 1856-1939) υπήρξε ο αδιαμφισβήτητος θεμελιωτής της ψυχανάλυσης και των τεχνικών της, εκείνος που πρώτος διερεύνησε τις ανεξερεύνητες μέχρι τότε περιοχές του ασυνειδήτου, του ονείρου και της σεξουαλικότητας. Στην Ερμηνεία των Ονείρων (1900) τα όνειρα ερμηνεύονται ως εκδηλώσεις ασυνείδητων, απωθημένων επιθυμιών – μια σκέψη που εντοπίζεται στην Πολιτεία (571c-d). Επιπλέον, η σεξουαλικότητα υπάγεται κατά τον Φρόυντ στη σημαντικότερη κινητήριο δύναμη του ανθρώπου για τη βιολογική διατήρηση και ανάπτυξη του, την ενόρμηση της ζωής (Eros). Αναγνωρίζοντας τις πλατωνικές οφειλές του, ο Φρόυντ επισημαίνει σε διάφορα έργα του ότι ο πλατωνικός ἔρως στο Συμπόσιον, που αποτελεί την ενοποιητική δύναμη του κόσμου, συμπίπτει με την ψυχαναλυτική έννοια της libido. Αλλά και η πλατωνική διαίρεση της ψυχής σε τρία μέρη, το επιθυμητικόν, το θυμοειδές και το λογιστικόν, στην Πολιτεία (434d-444e) ενδεχομένως αποτέλεσε την πηγή έμπνευσης, αν και η αντιστοιχία μεταξύ τους δεν είναι απόλυτη, για την τριμερή διάκριση στο Αυτό (Es), το Εγώ (Ich) και το Υπερεγώ (Über-Ich). Όπως στον Πλάτωνα πάντως η δυσαρμονία των μερών της ψυχής προκαλεί την απώλεια της δικαιοσύνης, στον Φρόυντ ανάλογη δυσαρμονία αποτελεί την αιτία των νευρώσεων. Ο Γιούνγκ (Carl Gustav Jung, 1875-1961) υπηρέτησε αρχικώς τη φροϋδική εκδοχή της ψυχανάλυσης, αλλά σύντομα διαφοροποιήθηκε από αυτήν και διαμόρφωσε τη δική του. Έδωσε μεγαλύτερη βάση στις αρχέγονες εικόνες και τους μύθους των παραδόσεων και της γλώσσας που πλαισιώνουν το συλλογικό ασυνείδητο και επηρεάζουν εξ απαλών ονύχων την ατομική συμπεριφορά. Ονόμασε αυτές τις αρχέγονες μορφές αρχέτυπα και τις συσχέτισε με τις πλατωνικές ιδέες, φροντίζοντας ταυτόχρονα να επισημάνει σαφώς τις διαφορές τους: Τα αρχέτυπα δεν συνιστούν ασύνειδες ιδέες, ούτε άχρονα και αμετάβλητα, υπερβατικά όντα που προσδιορίζονται από το αφηρημένο περιεχόμενο τους. Αντίθετα, αποτελούν εμπειρικές συλλήψεις που προσδιορίζονται και εξατομικεύονται από την αυθόρμητη εκδήλωση τους στις εκάστοτε προσωπικότητες. Ο Λακάν (Jacques Lacan, 1901-1981) δημιούργησε επίσης τη δική του ψυχαναλυτική θεωρία και πρακτική, παρότι διακήρυξε την ανάγκη επιστροφής στον Φρόυντ. Και η δική του ενασχόληση με πλατωνικούς διαλόγους υπήρξε πολύπλευρη, αν και μάλλον σποραδική, εκτός από το Συμπόσιον στο οποίο αφιέρωσε ολόκληρο το ογκώδες Σεμινάριο VIII, 1960-1961: Η μεταβίβαση (1991). Η σχέση του Σωκράτη και του Αλκιβιάδη ερμηνεύεται υπό το πρίσμα της επιθυμίας: Ο Αλκιβιάδης επιθυμεί τη γνώση της επιθυμίας που εικάζει ότι διαθέτει ο Σωκράτης. Συνεπώς, η επιθυμία συνιστά πρωτίστως έλλειψη, ανισότητα και αλλοτρίωση του υποκειμένου και η προβολή της στον άλλο εκφράζεται στο σημαίνον ἄγαλμα, το ξύλινο ερμάριο του Σιληνού που κρύβει εντός του έναν ανεκτίμητο θησαυρό, τα ἀγάλματα θεῶν (215a4-217a2), το θαύμα που θα ήθελε να της παραχωρηθεί ως παραδοχή της επιθυμίας. Αλλά ο Σωκράτης διατείνεται ότι δεν γνωρίζει τίποτε και ότι ο ίδιος δεν είναι τίποτε (219a3-4): ἄγαλμα λοιπόν δεν υπάρχει και ως εκ τούτου το αντικείμενο της επιθυμίας συνιστά τραγική ματαίωση, είναι το αδύνατον, το μηδέν. Για τον Λακάν, το Συμπόσιον αποτελεί την πρώτη περιγραφή της μεταβίβασης, της λιμπιντικής επένδυσης μεταξύ ψυχαναλυτή και ψυχαναλυομένου, και ο Σωκράτης επέχει θέση οιονεί ψυχαναλυτή. Τέλος, η Κρίστεβα (Julia Kristeva, 1941–) στο βασικό της έργο Η επανάσταση της ποιητικής γλώσσας (1974) καταθέτει μία ψυχαναλυτική-σημειολογική ερμηνεία της χώρας του πλατωνικού Τιμαίου. Για να διαφοροποιηθεί από τις συνδηλώσεις του όρου «σημείο», η Κρίστεβα χρησιμοποιεί τον όρο «χώρα» ως σημειωτικό (sémiotique), επειδή δεν συνιστά ακόμη ούτε σημείο ούτε σημαίνον, αλλά ρυθμικό τόπο χωρίς θέση, διαδικασία με την οποία συγκροτείται το υποκείμενο μέσω της ταξινόμησης των προσυμβολικών λειτουργιών στην διαμεσολάβηση από το μητρικό σώμα. Πρόκειται για αποφορτίσεις ενέργειας στο σώμα του υποκειμένου με αμφίσημη, αφομοιωτική και καταστροφική κατεύθυνση –τις ενορμήσεις και τις στάσεις τους– που το προσανατολίζουν στη σχέση του με την μητέρα και επιβάλλονται από τις οικογενειακές και κοινωνικές δομές. Έτσι, το μητρικό σώμα καθίσταται μέσον της ταξινόμησης του σημειωτικού «χώρα», της μη οριστικά προσδιορίσιμης ολότητας που μορφοποιείται και διακανονίζεται κινούμενη και η οποία συνιστά τόπο τόσο της γέννησης όσο και της άρνησης του υποκειμένου

Είναι αυτός λοιπόν που δείχνει το αντικείμενο του ως ευνουχισμένο: ο Αλκιβιάδης επιδεικνύεται ως αυτός που επιθυμεί – και αυτό δεν διαφεύγει από τον Σωκράτη – κάποιον άλλον που είναι παρών ανάμεσα στους συμποσιαστές, τον Αγάθωνα, τον οποίο ο Σωκράτης, πρόδρομος της ψυχανάλυσης και σίγουρος για τη δική του θέση σε αυτήν την ωραία σύναξη, δεν διστάζει να κατονομάσει ως αντικείμενο της μεταβίβασης, θέτοντας προς ερμηνεία το γεγονός που πολλοί ψυχαναλυτές ακόμη αγνοούν: ότι το αποτέλεσμα έρωτας – μίσος της ψυχαναλυτικής κατάστασης βρίσκεται εκτός αυτής (Λακάν, Écrits, σελ. 825).