πλατωνικός φιλόσοφος (περ. 130-68 π.Χ.), μαθητής του ακαδημεικού σκεπτικού Φίλωνα του Λαρισαίου, από τον οποίο αποστασιοποιήθηκε αποκηρύσσοντας τον σκεπτικισμό ως φιλοσοφική στάση χαρακτηριστική του Πλάτωνα.

Ο Αντίοχος γεννήθηκε στην Ασκαλώνα του σημερινού Ισραήλ περί το 130 π.Χ. και πρέπει να πέθανε το 68 π.Χ. Σε κάποια στιγμή των νεανικών του χρόνων μετέβη στην Αθήνα και μαθήτευσε στην πλατωνική Ακαδημία όταν σχολάρχης ήταν ο Φίλων ο Λαρισαίος (110-83 π.Χ.). Εγκατέλειψε όμως την Ακαδημία και τον σκεπτικισμό του Φίλωνα υποστήριζoντας ότι αποτελούσε παραμόρφωση της πλατωνικής φιλοσοφίας, και για τον λόγο αυτό αποκάλεσε την

σκεπτική ακαδημία

από τον Αρκεσίλαο έως τον Φίλωνα ‘Νέα Ακαδημία’ (Cic. Αcademica I.46, II.15), ενώ ο ίδιος υποστήριξε ότι εκπροσωπεί την αυθεντική πλατωνική Ακαδημία, δηλαδή την αρχαία Ακαδημία (Acad. II.70, 136). Έχουμε ενδείξεις ότι ο Αντίοχος σπούδασε επίσης με στωϊκούς φιλοσόφους όπως ο Μνήσαρχος, ο Δαρδανός (Αcad. II.69) και ο Σώσος (το όνομα του οποίου έχει μάλιστα δώσει σε ένα του έργο). Η γνώση της στωικής φιλοσοφίας είναι εμφανής στις απόψεις της ωριμότητάς του Αντίοχου. Η απόρριψη του σκεπτικισμού του Φίλωνα εκ μέρους του Αντίοχου έγινε σταδιακά και ήταν αποτέλεσμα ζυμώσεων στο εσωτερικό της Ακαδημίας. Αρχικά ο Φίλων εκπροσωπούσε τον σκεπτικισμό του Καρνεάδη, ή τουλάχιστον μια εκδοχή του, σύμφωνα με την οποία η στωϊκή κατάληψις, δηλαδή ένα γνωστικό καθεστώς ενδιάμεσο της ακριβούς γνώσης και της απλής γνώμης, είναι αδύνατη (ἀκαταληψία), και για τον λόγο αυτό απαιτείται ἐποχή, η μη δέσμευση δηλαδή στην αλήθεια μιας αισθητηριακής παράστασης (Αcad. II.11, 66-8, 108). Η αντίληψη αυτή επέτρεπε την αναγνώριση ορισμένων αισθητηριακών παραστάσεων ως περισσότερο πειστικών (πιθανῶν) από άλλες, χωρίς όμως να διαθέτουμε εχέγγυα αλήθειας. Ο Φίλων οπισθοχώρησε από αυτή τη θέση κάποια στιγμή και υποστήριξε ότι οι πειστικές αισθητηριακές παραστάσεις είναι πειστικές με την έννοια ότι βρίσκονται εγγύτερα στην αλήθεια από άλλες, και το ίδιο πρέσβευε και για απόψεις που δεν πηγάζουν από τις αισθήσεις (Αcad. II.78, 148). Δεν γνωρίζουμε αν ο Αντίοχος αμφισβήτησε τον αρχικό σκεπτικισμό του Φίλωνα, αμφισβήτησε όμως τη νέα άποψη του Φίλωνα, προφανώς επειδή αυτή απαιτεί ένα κριτήριο διάκρισης παραστάσεων σε πιθανόν αληθείς και όχι, το οποίο δεν παρείχε ο ίδιος ο Φίλων (Acad. II.111). Σε απάντηση στον Αντίοχο, ο Φίλων αναθεώρησε εκ νέου τη στάση του και υποστηρίξε ότι κάποιος μπορεί να πετύχει αληθινή αισθητηριακή γνώση, κατάληψιν, αλλά όχι στωϊκού τύπου, δηλαδή αλάνθαστη. Ο Αντίοχος επέκρινε και αυτή τη στάση του Φίλωνα ως αντιφατική με το αιτιολογικό ότι η αληθής γνώση δεν μπορεί να μην είναι ταυτοχρόνως και βέβαιη (Acad. II.18). Αλλά, αν η αληθής γνώση είναι βέβαιη, τότε, κατά τον Aντίοχο, απαιτείται κριτήριο ανάλογο με αυτό των Στωϊκών (Acad. II.34). O Αντίοχος απέρριψε την τελευταία θεωρία του Φίλωνα στο έργο Σώσος που δημοσιεύτηκε το 87/86 π.Χ. Ωστόσο η ρήξη του με την Ακαδημία φαίνεται ότι είχε συντελεστεί νωρίτερα. Ο ήπιος σκεπτικισμός του Φίλωνα απορρίφθηκε όχι μόνον από τον Αντίοχο που προσχώρησε σε μια δογματική γνωσιοθεωρία, αλλά και από τον Αινεσίδημο, ο οποίος ασπάστηκε τον πυρρώνειο σκεπτικισμό. Ο Αντίοχος παρουσίασε πιθανότατα τη γνωσιοθεωρία του στο χαμένο σήμερα έργο Κανονικά. Δεν είναι απολύτως σίγουρο αν ο Αντίοχος χρημάτισε σχολάρχης της Ακαδημίας μετά τον Φίλωνα. Σίγουρα όμως είχε μαθητές όπως ο Αρίστων από την Αλεξάνδρεια και ο Κράτιππος από την Πέργαμο (με τον οποίο σπούδασε και ο γιος του Κικέρωνα -De officiis I.1). Και οι δύο όμως προσχώρησαν τελικά στον Περίπατο (Index Academicus, στήλη 35.2-17 Dorandi).

Για τον Αντίοχο το ζήτημα του κριτηρίου διάκρισης αληθών και ψευδών αισθητηριακών παραστάσεων και το ζήτημα του τέλους του ανθρώπινου βίου, της ευδαιμονίας δηλαδή, είναι τα δύο κεντρικότερα φιλοσοφικά ζητήματα (Acad. II.29). Κατά τη γνώμη του, διαφωνία στα ζητήματα αυτά συνεπάγεται ρήξη με μια ορισμένη φιλοσοφική σχολή. Με βάση την άποψη αυτή, ο Αντίοχος θεωρούσε τον

Αριστοτέλη

ως κατ᾽ ουσίαν πλατωνικό ενώ τους

Στωϊκούς

ως μη πλατωνικούς φιλοσόφους.  Καθώς στόχος του Αντίοχου ήταν η ανασυγκρότηση της φιλοσοφίας του Πλάτωνα, η οποία κατά τη γνώμη του ήταν ένα σύστημα απόψεων που αποσαφήνισαν η αρχαία Ακαδημία αλλά και ο αρχαίος Περίπατος (Acad. I.17-18, II.15), το ζήτημα του ποιος είναι πλατωνικός φιλόσοφος ήταν γι’ αυτόν καίριο. Για να ανασυγκροτήσει το σύστημα αυτό ο Αντίοχος βασίστηκε στην πλατωνική παράδοση πριν την εισαγωγή του σκεπτικισμού στην Ακαδημία, την οποία συνείχε κατά τη γνώμη του μια κοινή άποψη στην ηθική. Με βάση αυτή την παράδοση ο Αριστοτέλης θεωρήθηκε πλατωνικός και η ηθική του προσεγγίστηκε ως πηγή ανασυγκρότησης της πλατωνικής ηθικής (De finibus V.7-12). Κατά τον Αντίοχο, Πλάτων και Αριστοτέλης ασπάζονταν μια κοινή αντίληψη για την ανθρώπινη φύση, σύμφωνα με την οποία ο άνθρωπος αποτελείται από σώμα και ψυχή, με τη δεύτερη να είναι σημαντικότερη -και συνεπώς η αρετή της ψυχής είναι ουσιαστικότερη για την επίτευξη της ευδαιμονίας (De fin. V.34-5)-χωρίς όμως να παραγνωρίζεται ο ρόλος του σώματος, όπως έκαναν οι Στωϊκοί, τους οποίους ο Αντίοχος επικρίνει για εγκατάλειψη της πλατωνικής παράδοσης στο πεδίο της ηθικής. O Aντίοχος ενστερνίστηκε την αντίληψη των Στωϊκών ότι η ευδαιμονία συνίσταται σε μια ζωή αρμονική με τη φύση (οἰκείωσις), πίστευε όμως ότι οι Στωϊκοί υπονόμευαν αυτή τη θεωρία στο βαθμό που δεν αναγνώριζαν το άλογο μέρος του ανθρώπου (De fin. V.88¬89). Ο Αντίοχος διέκρινε δύο βαθμούς ευδαιμονίας, vita beata και vita beatissima (De fin. V.71, 81, Acad. I.22). Η πρώτη επιτυγχάνεται με την άσκηση της αρετής, ενώ η δεύτερη απαιτεί και την παρουσία αγαθών του σώματος και των λεγόμενων εξωτερικών αγαθών, τα οποία κατά τη γνώμη του παραμέλησαν οι Στωϊκοί. Kατά τον Αντίοχο, οι Στωϊκοί δικαιώνουν την πλατωνική φιλοσοφία στον βαθμό που αναγνωρίζουν τη δυνατότητα απόκτησης αληθούς αισθητηριακής γνώσης και ορίζουν σχετικό κριτήριο. Μια τέτοια γνώση επιτυγχάνεται μέσω την εννοιών που διαμεσολαβούν και δίνουν προτασιακό χαρακτήρα στην αισθητηριακή εμπειρία (Αcad. II.22, 30-31). Aυτό σημαίνει ότι η αισθητηριακή γνώση συντελείται στο νου και όχι στις αισθήσεις, όπως δηλώνεται ήδη στον

Θεαίτητο

. Ο Αντίοχος υιοθετεί τη γνωσιοθεωρία των Στωϊκών όσον αφορά τις αισθητηριακές παραστάσεις και δηλώνει ότι αυτή αποτελεί correctio της αρχαίας ακαδημεικής γνωσιοθεωρίας παρά νέα θεωρία (Acad. I.43). Πιστεύει ότι η ανθρώπινη ικανότητα διάκρισης μεταξύ αλήθειας  και ψεύδους είναι πολύ υψηλότερη από αυτή της διάκρισης σχετικών αισθητηριακών παραστάσεων, όπως συμβαίνει στην περίπτωση της διάκρισης ορθής και εσφαλμένης πράξης (De fin. V.58-60). Αν δεν έχουμε την πρώτη και σχετικά απλή ικανότητα, τότε δεν μπορούμε να διακρίνουμε το ορθό στο πεδίο της πράξης, κάτι που απαιτείται να κάνουμε συστηματικά. Κατά τον Αντίοχο, χωρίς μια γνωσιοθεωρία του τύπου των Στωϊκών δεν μπορούμε να συζητήσουμε για τη δυνατότητα διάκρισης ορθού και λάθους στην ηθική, κάτι που υπονομεύει την επίτευξη της ευδαιμονίας (Acad. II.33).

Η σημασία του Αντίοχου ήταν καθοριστική για την μετέπειτα ιστορία του πλατωνισμού. Αν και ο σκεπτικισμός δεν εγκαταλείπεται εντελώς, ωστόσο με τον Αντίοχο συντελείται μια στροφή στην αντίληψη της πλατωνικής φιλοσοφίας. Τους επόμενους αιώνες οι πλατωνικοί φιλόσοφοι εστιάζουν στην ανασυγκρότηση των υποτιθέμενων απόψεων (δογμάτων) του Πλάτωνα και ερίζουν σχετικά με την συνεισφορά του Αριστοτέλη και των Στωϊκών στο εγχείρημα αυτό.