O πλατωνικός μύθος του Hρός εξιστορεί τη μεταθανάτια εμπειρία του ομώνυμου προσώπου. Το δίδαγμα του πλατωνικού μύθου είναι ότι μετά θάνατον οι δίκαιοι επιβραβεύονται και οι άδικοι τιμωρούνται σκληρά.

Η πλατωνική

Πολιτεία

κλείνει με έναν μεγάλο εσχατολογικό μύθο (614b-621b). O μύθος περιγράφει τη μεταθανάτια εμπειρία τουανατολίτη Hρός, ο οποίος είχε άθελά του την τύχη του ομηρικού Oδυσσέα, να επισκεφτεί δηλαδή τον κάτω κόσμο και να μεταφέρει στους ανθρώπους τα όσα είδε εκεί.1 ΟHρ επιστρέφει στη ζωή 12 μέρες μετά τον θάνατό του. Διηγείται ότι έφθασε με άλλες ψυχές σε έναν τόπον δαιμόνιον, όπου βρέθηκε μπροστά σε δύο χάσματα. Ανάμεσα στα χάσματα δίκαζαν δικαστές. Έστελναν επάνω τους δίκαιους και κάτω τους άδικους, ενώ τον ίδιο τον άφησαν να παρατηρεί για να μεταφέρει όσα είδε στους ανθρώπους. Οι ψυχές επέστρεφαν μετά την ανταμοιβή ή την τιμωρία τους, που κρατούσε 1000 χρόνια. Μετά τον καθαρμό τους, οι ψυχές έμειναν σε έναν λειμώνα 7 μέρες και την όγδοη ξεκίνησαν, και αφού περπάτησαν 4 μέρες αντίκρυσαν ένα λαμπρό φώς που διαπερνούσε ως άξονας τον ουρανό και τη γή. Εκεί αντίκρυσαν το αδράχτι της Aνάγκης. Το αδράχτι ενσωμάτωνε στο εσωτερικό του 8 ομόκεντρα ημισφαίρια, τα οποία στρέφονταν με αργή κίνηση αντιστρόφως προς την κίνηση του αδραχτιού. Από την πλατωνική περιγραφή ο εξοικειωμένος με την αστρονομία αναγνώστης αντιλαμβάνεται αμέσως ότι το αδράχτι της Ανάγκης εικονίζει τη «σφαίρα» των απλανών αστέρων και τους 7 πλανήτες. Οι τρεις μοίρες, η Λάχεση, η Kλωθώ και η Άτροπος, κινούσαν το αδράχτι ψάλλοντας τα περασμένα, τα παρόντα και τα μέλλοντα. Αναγγέλλουν στις ψυχές τη μοίρα τους, λέγοντάς τους ότι υπάρχουν πολλαπλές μορφές βίου, και ότι η κάθε ψυχή θα πρέπει μόνη της να διαλέξει το είδος βίου που έμελλε να ξαναζήσει: «Υπαίτιος είναι ο επιλέγων, ο θεός είναι αναίτιος» (617e1-5). Οι ψυχές έκαναν, με διάφορα κριτήρια, την επιλογή τους και στη συνέχεια πορεύονταν προς την πεδιάδα της λήθης, έφθαναν στον ποταμό Aμέλητα, όπου έπιναν το νερό της λησμονιάς και ξεχνούσαν όσα έζησαν στον άλλο κόσμο. Βυθίζονταν σε ύπνο και εκσφενίζονταν στη γη, όπου άρχιζαν τη νέα τους ζωή.

Η

καταφυγή στον μύθο

είναι μια από τις τεχνικές που περιλαμβάνει το πολύπλοκο αφηγηματικό οπλοστάσιο του Πλάτωνα. Οι πλατωνικοί μύθοι είναι επινοημένα κείμενα, και δείχνουν να έχουν λειτουργικό, αν και όχι πάντοτε σαφή, ρόλο στην πλατωνική συλλογιστική. Eσχατολογικές νύξεις ή διηγήσεις υπάρχουν σε πολλούς πλατωνικούς διαλόγους, πάντοτε σε μυθικά συμφραζόμενα: στον

Γοργία

, στον

Mένωνα

, στον

Φαίδωνα

, στην

Πολιτεία

, στον

Φαίδρο

, στον Tίμαιο, στους

Nόμους

. Mάλιστα ο Γοργίας, ο Φαίδων και η Πολιτεία, τρεις σημαντικοί ηθικοί διάλογοι, τελειώνουν με τον ίδιο ακριβώς τρόπο. O Σωκράτης, όταν θεωρεί ότι ολοκληρώθηκε η συζήτηση, αναλαμβάνει να διηγηθεί έναν μύθο για τη μεταθανάτια μοίρα των ψυχών, το δίδαγμα του οποίου είναι η επιβεβαίωση της λαϊκής πίστης ότι οι δίκαιοι επιβραβεύονται και οι άδικοι τιμωρούνται. Οι ομοιότητες ανάμεσα στους τρεις αυτούς μύθους, αλλά και στον μύθο του Φαίδρου, είναι οφθαλμοφανείς - στον ίδιο βασικό καμβά έρχονται να προστεθούν νέα στοιχεία, νέο υλικό από τη μυθολογία και τις μυστικές δοξασίες, νέες ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες. Σε όλους τους μύθους υπάρχει κρίση από δικαστές, τιμωρία και ανταμοιβή ανάλογα με την επίγεια ζωή. Υπάρχει ακόμη σύνδεση εσχατολογικής και κοσμολογικής αφήγησης, αφού οι ψυχές στη διαδρομή τους έρχονται σε επαφή με κοσμικά μυστικά. Σε όλους τίθεται το ερώτημα για την αλήθεια ή το ψεύδος τέτοιου είδους διηγήσεων, ερώτημα που καταλήγει σε μια προσεκτική δήλωση κατ’ αρχήν αποδοχής της χρησιμότητας και της αληθοφάνειάς τους. Θα έλεγε κανείς ότι ο Πλάτων στην ουσία δουλεύει και ξαναδουλεύει τον ίδιο εσχατολογικό μύθο.

Θα μπορούσε κανείς, ερμηνεύοντας τον μύθο, να περιοριστεί στο εμφανές ηθικό του δίδαγμα. Αν κάποιος δεν έχει πειστεί πλήρως από τα επιχειρήματα του Σωκράτη στην Πολιτεία για την επιλογή της δίκαιης ζωής, ας ακούσει και μια υποβλητική εξιστόρηση, που καταλήγει στο ίδιο συμπέρασμα: οι άδικοι στο τέλος τιμωρούνται. Γιατί όμως τότε επιμένει τόσο πολύ ο Πλάτων στην αναλυτική και κρυπτική περιγραφή του αδραχτιού της Ανάγκης; Και γιατί τονίζει την ελευθερία της επιλογής του μελλοντικού βίου; O Πλάτων στους διαλόγους της μέσης περιόδου υποστηρίζει επανειλημμένως ότι η έγκυρη γνώση, η γνώση

των Iδεών

, είναι στην πραγματικότητα

ανάμνηση

- γνωρίζω σημαίνει ξαναθυμάμαι. Αυτό που λέγεται στον μύθο του Hρός είναι ότι φρόνιμοι και άφρονες επιστρέφουν στη Γη για να ξεκινήσουν τον βίο που επέλεξαν ελεύθερα, έχοντας ξεχάσει τη μεταθανάτια εμπειρία τους, όλα όσα έζησαν στον άλλο κόσμο. Το μόνο όμως στοιχείο που θα μπορούσε, επανερχόμενο στη μνήμη, να βοηθήσει την προσωπική πορεία του φρονίμου προς το Δίκαιο και το Aγαθό, φαίνεται να είναι το κοσμικό μυστικό που αποκαλύπτεται στις ψυχές με τη μορφή του «νοητού θεάματος» του αδραχτιού της Aνάγκης. Το αστρονομικό περιεχόμενο του μύθου του Ηρός είναι απόλυτα εναρμονισμένο με όσα διακηρύσσει ο Πλάτων στο 7ο βιβλίο της Πολιτείας για την «αληθινή αστρονομία», η οποία είναι προπαιδευτικό μάθημα της γνώσης των Ιδεών.2 Η θέα λοιπόν του κοσμικού αδραχτιού ισοδυναμεί με τη νοητική σύλληψη της «αληθινής» αστρονομίας. Οι απογυμνωμένες από σώμα αθάνατες ψυχές έρχονται σε επαφή με τη φύση του σύμπαντος και των αριθμών, διδάσκονται δηλαδή ένα πολύτιμο μάθημα, το οποίο, κάποιες από αυτές θα καταφέρουν να επαναφέρουν στη μνήμη τους κατά τη μελλοντική τους ζωή.