Ποια ήταν η διαδικασία έκδοσης ενός κειμένου κατά την εποχή του Πλάτωνα, ποιος ήταν ο αποδέκτης αυτής της διαδικασίας και κατά πόσον αντιπροσωπεύει μια κοινή πρακτική στα χρόνια του.

Η έννοια του «εκδότη» συγγραμμάτων, στον χώρο της φιλοσοφίας τουλάχιστον, ίσως να είναι πολύ παλιά υπόθεση. Ο Διογένης Λαέρτιος παραδίδει, αναφορικά με τον βίο και τα έργα του Φερεκύδη (Δ.Λ., Ι, 22) πως εμπιστεύθηκε με τη διαθήκη του τα ανέκδοτα γραπτά του στον Θαλή τον Μιλήσιο, με σκοπό να τα εκδώσει. Δεν γνωρίζουμε παρόμοιες περιπτώσεις εκδοτικού χαρακτήρα από την εποχή εκείνη. Ως «προεκδοτική» διαδικασία όμως μπορούμε να εκλάβουμε τη μέθοδο που είχε επιβάλει στον κύκλο του ο Σωκράτης: την ανάγνωση δηλαδή συγγραμμάτων άλλων φιλοσόφων, που στόχο είχε να προκαλέσει συζήτηση, ώστε να εκτιμηθεί το περιεχόμενο διατριβών σοφιστικής πατρότητας κυρίως, αλλά και έργων των φυσικών φιλοσόφων. Ο Ξενοφών μας παραδίδει στα Απομνημονεύματα, A´ (VI, 14), ότι ο Σωκράτης «συνήθιζε να ξετυλίγει τους θησαυρούς των σοφών της παλαιότερης εποχής, αυτόγραφά τους μάλιστα, και να τα μελετάει με τους φίλους του κρατώντας σημειώσεις». Ο δε Ευκλείδης από τα Μέγαρα πιστοποιεί και τον ρόλο που έπαιζε στη διαδικασία αυτή ένας δούλος (μορφωμένος αιχμάλωτος μάλλον), που διάβαζε με δυνατή φωνή ενώπιον του ακροατηρίου του Σωκράτη (Ξενοφών Συμπόσιον, IV, 27). Γνωρίζουμε επίσης, ότι ο Σωκράτης είχε στα χέρια του ένα αντίγραφο του βιβλίου του Αναξαγόρα, που προμηθεύτηκε από την Αγορά, όπως μπορούσε να το προμηθευτεί κάθε Αθηναίος «έναντι μιας δραχμής» (Πλάτων Απολογία 26d).

Πότε άρχισε να εφαρμόζεται η εκδοτική διαδικασία που εισήγαγε ο Πλάτων, δίνοντας έναν ειδικό ρόλο στον λεγόμενο «αναγνώστη», δεν το γνωρίζουμε. Από τότε που οργανώθηκε η λειτουργία της Ακαδημίας, ο ρόλος του «αναγνώστη» οπωσδήποτε αναβαθμίστηκε, αν σκεφθεί κανείς ότι ο Πλάτων τον εμπιστεύθηκε στον Αριστοτέλη. Η οξυδέρκεια του εξοχότερου μαθητή του Πλάτωνα στη θέση αυτή, οδήγησε τον Αθηναίο φιλόσοφο στο να τον αποκαλεί ο «νους» ή και ο «νους της διατριβής» (Iωάν. Φιλόπ. Περ. Αϊδ., VI, 27), κάτι που επιτρέπει να υποθέσουμε πως η διαδικασία της απλής ανάγνωσης μετατράπηκε σε φιλολογική εξέταση. Το πόσο καθοριστικό ρόλο έπαιζε ο «αναγνώστης» στους κόλπους της Ακαδημίας συνάγεται και από λόγια που φαίνεται να εκστόμισε ο Πλάτων: ὁ [νοῦς] ἄπεστι, κωφὸν τὸ ἀκροατήριον (Vita Marciana 7). Τέλος, όλα δείχνουν πως στον χώρο της Ακαδημίας είχε επιλεγεί και ειδική αίθουσα για τον οίκο του αναγνώστη, αφού ο Πλάτων φέρεται να παραγγέλει: Ἀπίωμεν εἰς τὴν τοῦ ἀναγνώστου οἰκίαν (Vita Marciana 6).

Από τις άλλες φιλοσοφικές σχολές που λειτούργησαν στη Αθήνα, φαίνεται πως η μόνη που ενστερνίστηκε την εκδοτική διαδικασία που επέβαλε ο Πλάτων είναι το Λύκειο. Δεν έχουμε πληροφορίες για εκδοτικές διαδικασίες στο Λύκειο στα χρόνια του Αριστοτέλη, ούτε κατά την εποχή του Περιπάτου με σχολάρχη τον Θεόφραστο. Για τα χρόνια της σχολαρχίας του Λύκωνα όμως, που διαδέχθηκε τον Στράτωνα, ο Διογένης Λαέρτιος παραδίδει πως ο σχολάρχης κληροδότησε με διαθήκη όλα τα «ανεγνωσμένα» βιβλία του στον «αναγνώστη» του, τα δε ανέκδοτα στον Καλλίνο, ώστε να τα εκδώσει με επιμέλεια (Δ.Λ., V, 73).

Tο ζήτημα που μένει ανοικτό αναφορικά με τον ρόλο του «αναγνώστη» στην Ακαδημία, είναι ποια ακριβώς κείμενα προς έκδοση ήταν επιφορτισμένος να αναγιγνώσκει; Ίσως από τη διαδικασία αυτή να πέρασαν όλοι οι Διάλογοι του Πλάτωνα, πλην των Νόμων και της Επινομίδας (που έμενα ανέκδοτοι με τον θάνατο του Πλάτωνα). Ωστόσο, αυτή είναι απλώς μία υπόθεση, καθώς καμία ασφαλής πληροφορία δεν διασώθηκε. Δύο ειδήσεις αναφορικά με την κυκλοφορία των Διαλόγων του Πλάτωνα στηρίζουν την υπόθεσή μας: η ένσταση του Πλάτωνα στη διοχέτευση έργων του στην Αγορά, από τον μαθητή του Ερμόδωρο -ίσως δεν είχαν περάσει από την εν λόγω εκδοτική διαδικασία- (Ζηνόβιος, Επιτομή V, 7, 1-4), και ο εντοπισμός από τους Παναίτιο και Ευφορίωνα, αντιγράφων της Πολιτείας με διαφορετικά εισαγωγικά σημειώματα (Δ.Λ., ΙΙΙ, 37). Ερώτημα επίσης παραμένει ο ρόλος που έπαιζε ο «αναγνώστης» κατά τα χρονικά διαστήματα της απουσίας του Πλάτωνα από την Ακαδημία στη Σικελία –367-366 και 361-360 π.Χ.

Οι εκδοτικές διαδικασίες στην Ακαδημία δεν περιορίζονταν στην έκδοση των Διαλόγων του Πλάτωνα, αλλά και σε δοκίμια και διατριβές που συνέτασσαν σπουδαστές της Ακαδημίας και κυκλοφορούσαν στην Αγορά του βιβλίου, στο πλαίσιο των εργασιών της σχολής. Από τις πολλές και ποικιλοθέματες αυτές πραγματείες, ξεχωρίζει ο Προτρεπτικός του Αριστοτέλη, που προέκυψε ως εξής. Ο κύκλος των μαθητών του Ισοκράτη, αλλά και ο ίδιος προσωπικά, καταφέρονταν κατά της διδασκαλίας στην Ακαδημία. Ο Αριστοτέλης, με την ιδιότητα του «εκπροσώπου» της Ακαδημίας, απάντησε γύρω στο 362 π.Χ. με δηκτικά σχόλια για το επίπεδο των σπουδών της ρητορικής τέχνης στη Σχολή του Ισοκράτη. Οι επικρίσεις του δεν έμειναν χωρίς απάντηση από τον Αθηναίο ρήτορα και συμπυκνώθηκαν σε μια «απολογία» με τον τίτλο Περί αντιδόσεως, μέσα από την οποία ο Ισοκράτης αποσαφήνιζε τους λόγους για τους οποίους ασκεί κριτική στην Ακαδημία και στην κοινότητα των φιλοσόφων γενικότερα. Η δημοσίευση του Περί αντιδόσεως, γύρω στο 353/2, έδωσε πρώτης τάξεως ευκαιρία στον Αριστοτέλη να συνθέσει μια προγραμματική απάντηση εκ μέρους των ακαδημεικών. Υπό τις περιστάσεις αυτές γεννήθηκε ο Προτρεπτικός, με τον οποίον ο Σταγειρίτης καυτηρίαζε τις αντιλήψεις περί φιλοσοφίας του Ισοκράτη. Πρωταρχικός σκοπός του Αριστοτέλη, αλλά και των σπουδαιότερων μαθητών του Πλάτωνα, ήταν να τονισθεί η αναγκαιότητα του φιλοσοφείν για το ίδιο το φιλοσοφείν, επισημαίνοντας μάλιστα ότι ακόμη και όσοι επιχειρηματολογούν κατά της φιλοσοφίας, δεν κάνουν τίποτα άλλο παρά να φιλοσοφούν.

Η περίπτωση του Προτρεπτικού αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα της εκδοτικής δραστηριότητας στους κόλπους της Ακαδημίας, αλλά θα πρέπει να συνυπολογίσουμε και μια άλλη σχετική δραστηριότητα. Αν ανατρέξει κανείς στα βιβλιογραφικά σημειώματα που συνοδεύουν τους Βίους του Σπεύσιππου, του Ξενοκράτη και του Αριστοτέλη, θα διαπιστώσει πως πολλοί τίτλοι σχετίζονται με τα διαλογικά έργα του Πλάτωνα: Περί φιλίας, Περί δικαιοσύνης, Επιστολαί προς Δίωνα του Σπεύσιππου, Τα εκ της Πολιτείας, Ενστάσεις, Προς τον Γοργία, Περί Ειδών και Γενών του Αριστοτέλη. Συντάσσονται δηλαδή δοκίμια και πραγματείες από επιφανείς μαθητές της Ακαδημίας, στο πλαίσιο των εσωτερικών της εργασιών και με άξονα αναφοράς το ίδιο το έργο του Πλάτωνα.