Ερμηνευτική κατεύθυνση που ανέδειξε τη σημασία των αγράφων δογμάτων για την κατανόηση της πλατωνικής φιλοσοφίας.

Η Σχολή της Τυβίγγης είναι ένα ερμηνευτικό ρεύμα που συγκροτήθηκε κατά το δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα στο Πανεπιστήμιο του Tübingen, μικρής πόλης της Σουηβίας στη Νοτιοδυτική Γερμανία. Η Σχολή δίνει έμφαση στην πλατωνική διδασκαλία των αγράφων δογμάτων, για την οποία πιστεύει πως η ανασυγκρότησή της όχι μόνο είναι εφικτή, αλλά και μπορεί να οδηγήσει σε μια συνεκτική και πλήρη θεώρηση της πλατωνικής φιλοσοφίας.

Η Σχολή της Τυβίγγης αυτοχαρακτηρίζεται ως το τρίτο ιστορικό «παράδειγμα» ερμηνείας της πλατωνικής φιλοσοφίας, το οποίο επιχειρεί να υπερβεί τη μονομέρεια και ελλειμματικότητα των δύο προηγουμένων: του νεοπλατωνικού και του ρομαντικού (Σλάιερμαχερ). Ως πρόδρομοι της Σχολής της Τυβίγγης κατά τον εικοστό αιώνα μπορούν να αναγνωριστούν μελετητές όπως ο Μπάρνετ (John Burnet), ο Στέντσελ (Julius Stenzel), ο Τέυλορ (Alfred Edward Taylor) και ο Ρομπέν (Léon Robin). Κεντρικό πρόσωπο της Σχολής υπήρξε ο Χανς Κραίμερ και αφετηρία της η διδακτορική διατριβή που αυτός εκπόνησε υπό την επίβλεψη του Σάντεβαλντ (Wolfgang Schadewaldt) και δημοσίευσε το 1959. Ακολούθησε η υφηγεσία του Γκάιζερ, τον οποίο μετά τον πρόωρο θάνατό του (1988) διαδέχτηκε στην έδρα της κλασικής φιλολογίας ο Σλέζακ (Thomas Alexander Szlezák). Σήμερα πλέον οι ερμηνευτικές θέσεις που εξέφρασε και υποστήριξε η Σχολή έχουν πάψει να περιορίζονται στην Τυβίγγη και έχουν διαχυθεί διεθνώς, υιοθετούμενες από μια πληθώρα μελετητών της επόμενης γενιάς. Οξεία και πολεμική παραμένει ωστόσο η στάση μεγάλου μέρους των αγγλο-αμερικανών πλατωνιστών. Από την άλλη πλευρά, η υιοθέτηση και εμφατική υποστήριξη των θέσεων της Τυβίγγης από τον Ιταλό Ρεάλε και τους συνεργάτες του μάλλον δεν επαρκεί για την εισαγωγή και καθιέρωση του όρου «Σχολή/παράδειγμα της Τυβίγγης και του Μιλάνου».

Η θεώρηση της Σχολής της Τυβίγγης εκκινεί από την πλατωνική κριτική της γραφής που συναντούμε στον Φαίδρο και στην 7η επιστολή. Σύμφωνα με αυτά τα κείμενα, τα τιμιώτερα, τα πολυτιμότερα στοιχεία της αληθινής σκέψης ενός φιλοσόφου, δεν μπορούν να αποτυπωθούν γραπτώς και να αποτελέσουν δημόσιο κτήμα, αλλά αποτελούν αντικείμενο αποκλειστικά προφορικής μετάδοσης και διδασκαλίας. Σύμφωνα με μια ευρέως διαδεδομένη άποψη, η διαλογική μορφή των πλατωνικών κειμένων τα θέτει υπεράνω της κριτικής της γραφής και τα εξαιρεί από τις σχετικές επιφυλάξεις. Η Σχολή δεν δέχεται αυτή την εξαίρεση· τονίζει ότι η γνώση μας για την πλατωνική φιλοσοφία δεν εξαντλείται και δεν επιτρέπεται να περιορίζεται στους διαλόγους, αλλά οφείλει να λάβει υπόψη της και τη δεύτερη, εξίσου σημαντική πηγή: την έμμεση παράδοση, όπως αυτή καταγράφεται στα Testimonia Platonica. Η αντίληψη αυτή βρίσκεται στον αντίποδα εκείνης του Σλάιερμαχερ, ο οποίος πίστευε ότι το σώμα των διαλόγων αποτελεί μια αυτάρκη και πλήρη ενότητα νοήματος. Στην πραγματικότητα, βέβαια, η Σχολή της Τυβίγγης δεν δέχεται μια ισοτιμία των δύο πηγών, αλλά επιθυμεί να δείξει πώς η μία από αυτές, οι διάλογοι, επικυρώνει την προτεραιότητα της άλλης.

Ιδιαίτερη σημασία για τη διεύρυνση και εδραίωση της οπτικής και των επιχειρημάτων της Σχολής είχε το εγχείρημα του Σλέζακ, ο οποίος, εκκινώντας μέσα από τους διαλόγους, έδειξε ότι αυτοί οι ίδιοι υποδηλώνουν διαρκώς τα όριά τους και παραπέμπουν σε ένα σύνολο θεωριών που τους υπερβαίνουν. Η συχνή εμφάνιση του λεγόμενου μοτίβου της απόκρυψης, καθώς και μια σειρά από αποσιωπήσεις και εσκεμμένα κενά, δείχνουν ότι υπάρχει ένα μέρος (ή έστω μια πτυχή) της πλατωνικής φιλοσοφίας που δεν περιέχεται στους πλατωνικούς διαλόγους, και στην οποία με σαφήνεια παραπέμπουν αυτοί οι ίδιοι.

Όσον αφορά το περιεχόμενο της πλατωνικής διδασκαλίας, η Σχολή της Τυβίγγης αμφισβητεί την προτεραιότητα ή αποκλειστικότητα της σωκρατικής επίδρασης και βλέπει στο έργο του Πλάτωνα ένα μεταφυσικό εγχείρημα που συνθέτει το σύνολο της φιλοσοφίας που έχει προηγηθεί (Ελεατισμός, Ηράκλειτος, πυθαγόρεια παράδοση). Το μεταφυσικό αυτό οικοδόμημα αποτελεί με τη σειρά του το θεμέλιο ολόκληρης της δυτικής μεταφυσικής, στη μορφή που αυτή έλαβε κατά την ιστορική της διαδρομή από τον Αριστοτέλη και τον νεοπλατωνισμό έως τον Χέγκελ και την κριτική του Νίτσε. Η ενασχόληση με την πλατωνική φιλοσοφία δεν μπορεί να αρκείται στην εξέταση επιμέρους θεωρημάτων ή απόψεων του φιλοσόφου, αλλά οφείλει να αναδείξει την ενότητα αυτού του θεωρητικού οικοδομήματος, το οποίο στηρίζεται στις αρχές του Ενός και της Αορίστου Δυάδος. Η οξύτητα των αντιδράσεων που προκάλεσε αυτή η θεώρηση είναι εν πολλοίς δυσεξήγητη. Εν μέρει οφείλεται στην αρχική έκθεση της πλατωνικής προφορικής διδασκαλίας ως μιας “εσωτερικής” φιλοσοφίας, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί η εντύπωση ότι ο Πλάτων ήταν δημιουργός μιας μυστικής θεωρίας προορισμένης για λίγους, κατά το πρότυπο μιας πυθαγόρειας σέκτας. Κατά την εξέλιξή της, η Σχολή έλαβε ρητά αποστάσεις από μια τέτοια ερμηνεία, διευκρινίζοντας ότι ο όρος δεν αποβλέπει σε κάποιον μυστικιστικό “εσωτερισμό”, αλλά παραπέμπει σε συζητήσεις και αναζητήσεις εντός του θεσμού της Ακαδημίας. Εξάλλου, η περίφημη διάλεξη «Περί του αγαθού», κατά την οποία ο Πλάτων φέρεται ότι επιχείρησε να μιλήσει για τη φιλοσοφία των δύο αρχών απογοητεύοντας το ακροατήριό του, είχε καταφανώς δημόσιο χαρακτήρα.

Μια άλλη πτυχή που προξένησε αντιδράσεις ήταν εκείνη της ακραίας συστηματοποίησης της πλατωνικής διδασκαλίας που επιχείρησε η Σχολή. Ο τρόπος με τον οποίο από τις αρχές του Ενός και της Αορίστου Δυάδος παράγονται τα άλλα οντολογικά επίπεδα (ιδέες – μαθηματικά όντα – αισθητά όντα) δεν φαίνεται να προκύπτει σαφώς από τις μαρτυρίες της παράδοσης· έτσι, η αρχική απόπειρα της Σχολής να καλύψει ερμηνευτικά αυτά τα κενά δίνοντας την εντύπωση ενός πλήρως επεξεργασμένου μεταφυσικού οικοδομήματος έδωσε την εντύπωση μιας αυθαίρετης κατασκευής. Αποφασιστική υπήρξε και εδώ η επανατοποθέτηση του Κραίμερ, ο οποίος χαρακτήρισε το πλατωνικό μεταφυσικό σύστημα ως ένα «όχι δογματικό αλλά ευρετικό [heuristic] εγχείρημα», το οποίο «ακόμη και σε προγραμματικό επίπεδο παραμένει ένα σχεδίασμα, και συνεπώς ένα ανοικτό σύστημα». Η θεώρηση αυτή απαλλάσσει τη Σχολή από το υπερβολικό ερμηνευτικό βάρος που είχε αρχικά αναλάβει και αποδυναμώνει ένα μεγάλος μέρος της κριτικής που είχε δεχτεί: Η πλατωνική μεταφυσική των αγράφων δογμάτων δεν εμφανίζεται ως ένα μυστικό και άκαμπτο δογματικό σύστημα, αλλά ως μια διαρκής και συνεχώς εξελισσόμενη ενδο-ακαδημαϊκή αναζήτηση της δυνατότητας μιας συνεκτικής θεώρησης της πραγματικότητας και της ανθρώπινης γνώσης.

Η εργασία της Σχολής της Τυβίγγης ανέδειξε την έκταση και τη σημασία των έμμεσων μαρτυριών σχετικά με την πλατωνική φιλοσοφία. Η ύπαρξη και η σημασία των αγράφων δογμάτων δεν μπορεί πλέον να αμφισβητθεί σοβαρά. Αυτό που παραμένει επίμαχο είναι το ενδιαφέρον που μπορεί να έχει μια τέτοια συστηματική απόπειρα για τον σημερινό αναγνώστη και ερμηνευτή. Αλλά αυτό το ερώτημα είναι άλλης τάξεως και πρέπει να διακριθεί από την ιστορική καταγραφή της ύπαρξης μιας πλατωνικής προφορικής διδασκαλίας.