Στην κλασική Αθήνα όλοι σχεδόν οι τομείς της δημόσια και ιδιωτικής ζωής σχετίζονταν με την πολιτική. Οι δημοκρατικοί θεσμοί παρενέβαιναν στις οικονομικές και οικογενειακές υποθέσεις. Η θρησκεία και οι τέχνες είχαν έντονα πολιτικές διαστάσεις. Στην αγορά και τους άλλους δημόσιους χώρους, οι Αθηναίοι συζητούσαν διαρκώς για υποθέσεις της πόλεις και τους άρχοντες.

Για να λειτουργήσουν οι θεσμοί της δημοκρατικής Αθήνας επιλέγονταν κάθε χρόνο ως άρχοντες, για μεγάλα και μικρά αξιώματα, γύρω στους 1200 πολίτες. Τα θέματα της ευθύνης τους ξεκινούσαν από τον έλεγχο του ταμείου της πόλης και τη διοίκηση του στρατού, και έφθαναν σε απλά ζητήματα καθαριότητας και φωτισμού των δρόμων. Εφόσον στις περισσότερες θέσεις δεν επιτρεπόταν η επανεκλογή για δεύτερο χρόνο (μολονότι επιτρεπόταν η εκλογή σε διαφορετική θέση) ένα πολύ υψηλό ποσοστό Αθηναίων είχε άμεση ανάμειξη σε υποθέσεις που χαρακτηρίζονταν πολιτικές, τουλάχιστον μια φορά στη ζωή του. Επιπλέον, όλοι οι πολίτες είχαν δικαίωμα να συμμετέχουν, όσο συχνά επιθυμούσαν, στην εκκλησία του δήμου, όπου λαμβάνονταν οι σημαντικές πολιτικές αποφάσεις.

Η επιλογή των αρχόντων γινόταν είτε με εκλογή (για τις 100 σημαντικότερες θέσεις), είτε με κλήρωση. Η διαδικασία της κλήρωσης ήταν περίπλοκη και κινητοποιούσε τόσο τους 139 τοπικούς δήμους, όσο και τις δέκα φυλές, στις οποίες ήταν κατανεμημένοι οι πολίτες. Όσοι κληρώνονταν στην Βουλή των Πεντακοσίων είχαν πλήρη πολιτική απασχόληση για έναν ολόκληρο χρόνο.

Κάθε Αθηναίος ήταν ελεύθερος να πολιτεύεται όπως ήθελε και να αλλάζει γνώμη ακόμα και μέσα στην ίδια μέρα. Ουδείς τον καλούσε να δώσει εξηγήσεις ή να αποδώσει λογαριασμό – εκτός αν κατείχε κάποιο δημόσιο αξίωμα. Οι περισσότεροι Αθηναίοι ωστόσο ακολουθούσαν με σχετική σταθερότητα τις υποδείξεις και τις εισηγήσεις κάποιου μεγάλου πολιτικού ηγέτη, για μεγάλα διαστήματα της ζωής τους. Έτσι, στην καθημερινή τους ζωή οι Αθηναίοι αυτοπροσδιορίζονταν ως οπαδοί μιας πολιτικής ομάδας.

Το μεγαλύτερο μέρος του πέμπτου αιώνα, όλοι οι μεγάλοι πολιτικοί της Αθήνας προέρχονταν από τα παραδοσιακά αριστοκρατικά γένη. Μετά τον θάνατο του Περικλή ωστόσο, στο σημαντικό αξίωμα του στρατηγού άρχισαν να εκλέγονται και πολίτες από οικογένειες που δεν ήταν επιφανείς – μολονότι οι περισσότεροι θα πρέπει να ήταν εύποροι.

Η ανατροπή των τυράννων βρήκε τους Αθηναίους πολιτικούς Ισαγόρα και Κλεισθένη σε οξεία σύγκρουση μεταξύ τους. Η αναμέτρηση είχε έντονα προσωπικά (και οικογενειακά) κίνητρα. Σχετιζόταν πάντως ευθέως με διαφορετικές επιλογές σε ζητήματα εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής. Η επιβολή του Κλεισθένη εξασφαλίστηκε από την μαζική υποστήριξη που του προσέφερε ο αθηναϊκός δήμος. Και εξασφάλισε, με τη σειρά της, την αυξημένη συμμετοχή του δήμου στη διοίκηση της πόλης, καθώς και την αντίσταση στην πίεση της Σπάρτης να συμπεριληφθεί η Αθήνα στη συμμαχία της. Στις πολιτικές αναμετρήσεις που συνεχίστηκαν τις επόμενες δεκαετίες, οι προστάτες (ηγέτες) του δήμου προωθούσαν πάντα τη μεγαλύτερη δυνατή αυτονομία της Αθήνας απέναντι στην Περσία, τη Σπάρτη και, αργότερα, τη Μακεδονία. Επιπλέον διεκδικούσαν για την πόλη κυρίαρχο και ενίοτε δεσποτικό έλεγχο στη συμμαχία που συγκροτήθηκε για την αντιμετώπιση των Περσών και αργότερα των Σπαρτιατών. Οι αντίπαλοί τους ακολουθούσαν αντιθέτως πολιτική ευρύτερων συνεργασιών με μεγάλες δυνάμεις, και διατηρούσαν κάποτε προσωπικές διασυνδέσεις μαζί τους.

Ο Αριστοτέλης ταξινόμησε όλους σχεδόν τους μεγάλους πολιτικούς της Αθήνας σε δύο κατηγορίες: τους προστάτες του δήμου ή των πολλών και τους προστάτες των γνωρίμων, των επιφανών ή των ολίγων, τους οποίους θεωρούσε επίσης εύπορους. Ξεκινά έτσι από τον έκτο ήδη αιώνα, κατατάσσοντας στους πρώτους τον Σόλωνα, τον Πεισίστρατο, τον Κλεισθένη, τον Ξάνθιππο, τον Θεμιστοκλή, τον Εφιάλτη, τον Περικλή, τον Κλέωνα και τον Κλεοφώντα. Ως αντίπαλος της αθηναϊκής δημοκρατίας, ο Αριστοτέλης ισχυρίζεται ότι:

Από τον Κλεοφώντα και ύστερα, την αρχηγία του δήμου ανέλαβαν, σε αδιάκοπη διαδοχή, εκείνοι που επεδείκνυαν το μεγαλύτερο θράσος και πάσχιζαν να είναι ευχάριστοι στους πολλούς, αποβλέποντας μόνο στα οφέλη της στιγμής (Αθηναίων πολιτεία 28.4, μτφρ. Αλόη Σιδέρη).

Στους προστάτες των ολίγων περιλαμβάνει τον Ισαγόρα, τον Μιλτιάδη, τον Αριστείδη, τον Κίμωνα, τον Θουκυδίδη (τον γιο του Μελησίου), τον Νικία και τον Θηραμένη.

Ο Πελοποννησιακός Πόλεμος περιέπλεξε την κατάσταση. Η ήττα των Αθηναίων στη Σικελία οδήγησε στην κατάλυση της δημοκρατίας. Οι ολιγαρχικοί ωστόσο δεν πέτυχαν τη συμφιλίωση με τη Σπάρτη και ανατράπηκαν μέσα σε ένα περίπου χρόνο. Η τελική ήττα της Αθήνας οδήγησε και πάλι στην ανατροπή της δημοκρατίας, καθώς η νικήτρια Σπάρτη επέβαλε στην εξουσία 30 ακραίους ολιγαρχικούς, που διαχειρίστηκαν την εξουσία ως τύραννοι. Αλλά και πάλι οι δημοκρατικοί επανήλθαν μέσα σε ένα χρόνο. Με τη σκληρή αυτή εμπειρία, τον τέταρτο πια αιώνα οι οπαδοί της ολιγαρχίας έκαναν λιγότερο εμφανή παρουσία.

Η δυναμική εμφάνιση των Μακεδόνων προκάλεσε στην Αθήνα μεγάλες δυσκολίες. Συνεχιστής και μαχητής των δημοκρατικών παραδόσεων έγινε ο Δημοσθένης, που αντιτάχθηκε με σθένος στον Φίλιππο και τον Αλέξανδρο. Αντιθέτως, ο συντηρητικός πολιτικός Φωκίων αναζητούσε τρόπους συνεργασίας και συμφιλίωσης μαζί τους.

Όλες οι σημαντικές εξελίξεις στη θρησκεία και τις τέχνες σχετίζονταν στην Αθήνα με την πολιτική και τον πόλεμο. Τα μνημεία της Ακρόπολης καταστράφηκαν από τους Πέρσες και οικοδομήθηκαν ξανά από τη δημοκρατία με τα χρήματα της συμμαχίας. Μετά από κάθε νίκη προσφέρονταν στη θεά λάφυρα του πολέμου. Στην Ακρόπολη φυλασσόταν άλλωστε το δημόσιο ταμείο.

Στο ξεκίνημα του Πελοποννησιακού Πολέμου ο Περικλής εξήγησε στους Αθηναίους ποια ακριβώς ήταν η οικονομική τους κατάσταση:

…η πολιτεία, εκτός από τις άλλες προσόδους, είχε ετήσιο εισόδημα εξακόσια τάλαντα από τον συμμαχικό φόρο και είχε στην Ακρόπολη έξη χιλιάδες τάλαντα σε ασημένια νομίσματα… Εκτός από αυτά υπήρχε χρυσάφι και ασήμι άκοπο σε αφιερώματα ιδιωτικά και δημόσια, σε ιερά σκεύη που χρησιμοποιούσαν στις πομπές και στους αγώνες, τα λάφυρα από τα μηδικά κι άλλα αντικείμενα… Αν έφθαναν στο έσχατο σημείο να μην έχουν κανένα πόρο, θα είχαν ακόμα και το χρυσάφι του αγάλματος της Αθηνάς… (Θουκυδίδης 2. 13, μτφρ. Άγγελος Βλάχος).

Στη διάθεση της πόλης ήταν άλλωστε όλοι οι ναοί και οι θησαυροί τους. Ως ιερείς, υπεύθυνοι για τη λειτουργία τους, ορίζονταν κάθε χρόνο Αθηναίοι πολίτες, με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που κληρώνονταν οι άλλοι άρχοντες.

Πολιτική διάσταση είχαν επίσης τα Παναθήναια, τα Διονύσια και οι άλλοι μεγάλοι εορτασμοί της πόλης. Τα θέματα των θεατρικών παραστάσεων που τους συνόδευαν λειτουργούσαν και ως σχολεία πολιτικής παιδείας. Αν δεν είχαν αμιγώς πολεμικά και ιστορικά θέματα, συνέδεαν τους παλιούς μύθους με ζητήματα της επικαιρότητας.

Την πόλη περιέβαλαν αναθήματα, επιγραφές και αγάλματα για να τιμηθούν μεγάλοι πολιτικοί και στρατιωτικοί ηγέτες. Στην Ποικίλη Στοά, όπου σύχναζαν οι Αθηναίοι και οι ξένοι, εικονίζονταν, οι πολεμικές νίκες των Αθηναίων και πρόσωπα από τον δημόσιο βίο.

Οι Αθηναίοι της κλασικής εποχής συζητούσαν καθημερινώς για την πολιτική επικαιρότητα και τα δημόσια θέματα. Πολλοί είχαν αναλάβει τουλάχιστον μια φορά στη ζωή τους κάποια δημόσια θέση. Σχεδόν όλοι είχαν πάρει μέρος σε κάποια πολεμική αναμέτρηση. Στην αγορά ενημερώνονταν καθημερινώς και αντάλλασαν απόψεις. Εκεί πληροφορούνταν, όχι μόνο για τις πολιτικές επιλογές των ηγετών τους, αλλά και για την ιδιωτική τους ζωή. Όπως εξηγούσε ο Περικλής στο επιτάφιο λόγο που εκφώνησε, οι Αθηναίοι θεωρούσαν αυτούς που δεν ενδιαφέρονταν για τα πολιτικά θέματα, όχι μόνο αδιάφορους, αλλά άχρηστους (Θουκυδίδης 2.40).