Ιρανός γιατρός και φιλόσοφος του 11ου αιώνα. Ήταν ο γνωστότερος φιλόσοφος-επιστήμονας του Μεσαίωνα στο Ισλάμ. Η φιλοσοφική του σκέψη στηρίζεται κυρίως στη δημιουργική σύνθεση της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας με τη μουσουλμανική θεολογία και τον έκανε ευρέως γνωστό όχι μόνο στον αραβικό κόσμο αλλά και στη Δύση και ιδιαίτερα στους χριστιανούς στοχαστές.

Ο Abū Alī al-Husayn ibn Abd Allāh ibn Sīnā, γνωστός ως Αβικέννας (Avicenna από την εβραϊκή εκδοχή του ονόματός του Avec Sina), ήταν στοχαστής και γιατρός περσικής καταγωγής που γεννήθηκε στο Afshanah, ένα χωριό κοντά στην πρωτεύουσα της δυναστείας των Σασσανιδών Bukhara το 980 (370 έτος Εγίρας) και πέθανε το 1037 (429 έτος Εγίρας).

Ο Αβικέννας ήταν ένας από τους ελάχιστους στοχαστές του ισλαμικού μεσαίωνα που φρόντισε να γράψει την αυτοβιογραφία του με τη βοήθεια του μαθητή του al-Jūzjānī. Σύμφωνα με όσα γνωρίζουμε, στην ηλικία των δέκα ετών είχε αποστηθίσει το Κοράνι και τα σημαντικότερα ισλαμικά έργα (όπως έκανε αργότερα και με τα Μετά τα Φυσικά του Αριστοτέλη). Διδάχτηκε λογική και μαθηματικά από τον Abū 'Abdallāh al-Nātilī και στη συνέχεια πήρε μόνος του την πρωτοβουλία να μελετήσει τους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους. Μελέτησε επίσης και σπούδασε θεολογία, νομική, φυσική, αστρονομία και ιατρική και σε ηλικία δεκαέξι ετών ήταν ήδη ασκούμενος γιατρός.

Το 997 έγινε προσωπικός γιατρός του διοικητή της Bukhara Nun ibn Mansur, ο οποίος του παρείχε πρόσβαση στη βασιλική βιβλιοθήκη, μιας από τις μεγαλύτερες της εποχής. Ο Αβικέννας έζησε σε μια ταραγμένη πολιτικά περίοδο, κάτι που τον ανάγκαζε συχνά να αλλάζει τόπο διαμονής• μάλιστα κάποια στιγμή φυλακίστηκε για πολιτικούς λόγους. Μετά την αποφυλάκισή του εγκατέλειψε το Χαμαντάν και φυγαδεύτηκε μεταμφιεσμένος στο Ισφαχάν. Πέθανε κατά τη διάρκεια μιας στρατιωτικής εκστρατείας από κολικό, ενώ υπάρχει και η εκδοχή δηλητηρίασής του από έναν υπηρέτη.

Ο Αβικέννας θεωρήθηκε ο κατεξοχήν εκπρόσωπος του μεσαιωνικού homo universalis, καθώς διακρινόταν από εξαιρετική φιλομάθεια και ασχολήθηκε συστηματικά με ένα ευρύ πεδίο επιστημονικών ενδιαφερόντων. Παρότι Ιρανός επέλεγε να γράφει κυρίως στα αραβικά και εικάζεται ότι το πρώτο του κείμενο το έγραψε το 1001 σε ηλικία 21 ετών. Του αποδίδονται περίπου 400 έργα, αν και σώζονται μόλις 240• 150 περίπου φιλοσοφικού περιεχομένου, 40 ιατρικά και, μεταξύ άλλων, ορισμένα ποιητικά έργα. Δύο από τα γνωστότερα κείμενά του είναι η φιλοσοφική και επιστημονική εγκυκλοπαίδεια με τίτλο Το βιβλίο της Θεραπείας (Kitāb al-shifāʾ) και Ο Κανόνας της Ιατρικής (Al-Qanun fi al-Tibb) που συγκαταλέγεται στα σημαντικότερα έργα στην ιστορία της ιατρικής και ως τον 17ο αιώνα αποτελούσε βασικό εγχειρίδιο ιατρικής. Άλλα σημαντικά έργα του είναι το Βιβλίο της Απελευθέρωσης (Naffit), οι Πηγές της Σοφίας ('Uyūn al-Hikmah) και το Βιβλίο των Κατευθύνσεων και Παρατηρήσεων (Αl-Isharat wa'l-tanbihii). Τα κείμενά του καλύπτουν έναν μεγάλο αριθμό θεμάτων λογικής, ηθικής, ψυχολογίας, κοσμολογίας, οντολογίας και μεταφυσικής.

Το φιλοσοφικό έργο του Αβικέννα είναι προϊόν της προσπάθειάς του να θεμελιώσει ένα συγκροτημένο και συνεκτικό φιλοσοφικό σύστημα εναρμονισμένο με τις θεολογικές και θρησκευτικές απαιτήσεις του μουσουλμανικού πολιτισμού. Πραγματεύτηκε τα θεμελιώδη ζητήματα της δημιουργίας και προέλευσης του κόσμου, του ρόλου και της σημασίας της ύπαρξης του Θεού για την ανθρώπινη ύπαρξη και τη δημιουργία του σύμπαντος, όπως και της αλληλεπίδρασης των θεϊκών, ανθρώπινων και άλλων «δημιουργημένων» όντων. Επίσης επιχείρησε να συμφιλιώσει την αρχαία ελληνική φιλοσοφία με την έννοια του Θεού ως δημιουργού της ύπαρξης.

Στα πρώτα του κείμενα, Σύνοψη περί ψυχής (Maqala fi’l-nafs) και Philosophy for the Prosodist (al-Hikma al-‘Arudiya), είναι εμφανής η επίδραση της σκέψης του Αλ-Φαράμπι• τον ενδιέφερε ειδικότερα η μεταφυσική θεωρία που ανέπτυξε ο Αλ-Φαράμπι με την οποία ασχολήθηκε συστηματικά και επιχείρησε την «τελειοποίησή της», συνθέτοντας ιδέες του Αριστοτέλη και των Νεοπλατωνικών με τον ισλαμικό μονοθεϊσμό. Στη συνέχεια αφιέρωσε τμήμα του έργου του στη μελέτη της αριστοτελικής λογικής και της έννοιας του συλλογισμού: υπομνημάτισε-παράφρασε το Όργανο συμβάλλοντας με αυτό τον τρόπο στη διάδοση και υιοθέτηση της μεθοδολογίας του από τους μουσουλμάνους στοχαστές.

Η φιλοσοφική σκέψη του Αβικέννα είχε μεγάλη απήχηση στους μεταγενέστερους ανατολικούς και δυτικούς στοχαστές, αλλά γνώρισε και σφοδρή αμφισβήτηση, ιδίως από τον Αλ-Γκαζάλι ο οποίος στο έργο του Η ασυναρτησία των φιλοσόφων επιτίθεται στον Αβικέννα, τον Αλ-Φαράμπι και γενικότερα στους στοχαστές που προσπάθησαν να προσεγγίσουν μέσω της λογικής σκέψης ζητήματα που ο ίδιος θεωρεί πως υπόκεινται στη θεϊκή βούληση και δεν είναι δυνατόν να εξηγηθούν μέσω της falasifa (του είδους της φιλοσοφίας που στηρίζεται στον τρόπο σκέψης των αρχαίων ελλήνων φιλοσόφων).

Στον φιλοσοφικό στοχασμό του Αβικέννα εντοπίζονται ίχνη της σκέψης του Πλάτωνα, του Αριστοτέλη, των Νεοπλατωνικών, του Γαληνού, του Αλ-Φαράμπι, καθώς και άλλων αρχαίων Ελλήνων και Αράβων φιλοσόφων. Αν και συχνά έχει υποστηριχθεί ότι η σκέψη του δέχθηκε ως επί το πλείστον αριστοτελικές επιρροές, δεν είναι αμελητέα η παρουσία της πλατωνικής και κυρίως της νεοπλατωνικής παράδοσης, ειδικότερα στη γνωσιολογία και τη μεταφυσική του θεωρία• ο Ιρανός φιλόσοφος αποστασιοποιήθηκε ως έναν βαθμό από την Περιπατητική Σχολή της Βαγδάτης και ενσωμάτωσε πλατωνικά, νεοπλατωνικά και στωικά στοιχεία στη σκέψη του. Έτσι, τα εννέα βιβλία του Αβικέννα που αναφέρονται σε ζητήματα λογικής ακολουθούν το curriculum του ύστερου νεοπλατωνισμού και περιλαμβάνουν τη δική του εκδοχή της Εισαγωγής του Πορφυρίου και την ερμηνεία του αριστοτελικού Οργάνου. Πλατωνική επιρροή εντοπίζουμε ήδη στον ορισμό της φιλοσοφίας που δίνει ο Αβικέννας: θεωρεί ότι υπάρχουν δύο είδη φιλοσοφίας, η θεωρητική που αποσκοπεί στην τελειοποίηση της ψυχής μόνο μέσω της γνώσης και η πρακτική που επιτυγχάνει τον ίδιο σκοπό μέσω της γνώσης αυτού που το άτομο πρέπει να πράξει.

Ο Αβικέννας απέρριπτε τη νεοπλατωνική γνωσιολογία και τη θεωρία για την προΰπαρξη της ψυχής, δεχόταν όμως την κοσμολογική απορροή και την πλατωνική διάκριση της ψυχής από το σώμα, υπέρ της οποίας επιχειρηματολογεί διεξοδικά σε κεφάλαια του Βιβλίου της Απελευθέρωσης και του Βιβλίου της Θεραπείας. Μάλιστα, ενσωμάτωσε και προσάρμοσε τη νεοπλατωνικής επιρροής θεωρία του Αλ-Φαράμπι περί εκπορεύσεως στη διατύπωση του θεολογικού του επιχειρήματος για τη δημιουργία του κόσμου και την ενδεχομενικότητα (μια μορφή του κοσμολογικού επιχειρήματος υπέρ της ύπαρξης θεού), σύμφωνα με το οποίο (α) κάθε ον είναι είτε ενδεχομενικό είτε αναγκαίο, (β) αν είναι ενδεχομενικό ανάγεται σε μια αιτία, (γ) εφόσον δεν είναι δυνατή η επ άπειρον αναδρομή σε προγενέστερα αίτια, πρέπει να θεωρήσουμε δεδομένη την ύπαρξη του Αναγκαίου και Πρωταρχικού Όντος το οποίο είναι η αιτία όλων των πραγμάτων. Επίσης, για τον Αβικέννα η θεϊκή πρόνοια είναι το στοιχείο που εξασφαλίζει ότι ζούμε στον καλύτερο δυνατό κόσμο που δημιουργήθηκε με τον τρόπο που θα περίμενε κανείς από έναν Θεό-δημιουργό ανάλογο με τον δημιουργό του Τίμαιου.