Ο Πλάτων δεν αναφέρει ποτέ στα έργα του τον Θουκυδίδη και την Ιστορία του. Τη γνωρίζει ωστόσο καλά, σε κάποιες περιπτώσεις την προϋποθέτει, και αντιτίθεται σθεναρά στην πολιτική φιλοσοφία του Θουκυδίδη.

Ο Θουκυδίδης, γιός του Ολόρου, είναι Αθηναίος ιστορικός και πολιτικός που έζησε στο δεύτερο μισό του 5ου αιώνα π.Χ. (πιθανόν ανάμεσα στο 460 και το 398 π.Χ.). Συνέγραψε την Ιστορία του Πελοποννησιακού πολέμου, στον οποίον και ο ίδιος συμμετείχε, αλλά πρόλαβε πριν πεθάνει να ολοκληρώσει την εξιστόρηση μόνο των πρώτων 20 χρόνων του πολέμου (431-411 π.Χ.). Επηρέασε όσο κανείς άλλος τους μεταγενέστερους ιστορικούς, και δικαίως θεωρείται ο πατέρας της επιστήμης της ιστορίας.

Ο Θουκυδίδης ανήκει στο ρεύμα του αρχαιοελληνικού διαφωτισμού του 5ου αιώνα, μαζί με τους Σοφιστές και τους τραγικούς ποιητές. Η επίδραση της τραγωδίας και της σοφιστικής φαίνεται καθαρότερα στις περίφημες δημηγορίες του Θουκυδίδη, στα διαλογικά δηλαδή μέρη που παρεμβάλλει στην εξιστόρηση των πολεμικών γεγονότων, όπου προσπαθεί να συνοψίσει με τη μορφή αντίθετων λόγων τις περίπλοκες διαστάσεις μιας σημαντικής ιστορικής συγκυρίας. Είναι εμφανές ότι οι δημηγορίες του Θουκυδίδη επηρέασαν και τον διαλογικό τρόπο γραφής του Πλάτωνα. Ο Θουκυδίδης είναι ακραίος υποστηρικτής του πολιτικού ρεαλισμού – πρόδρομος του Μακιαβέλι και του Χομπς.

Η Ιστορία του Θουκυδίδη είναι ένα πιο εκπληκτικά αναγνώσματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Ο αναγνώστης εκπλήσσεται κατ' αρχήν με την ίδια την αγριότητα των γεγονότων που περιγράφονται. Μπροστά στον Πελοποννησιακό πόλεμο, που είναι στην ουσία ένας μεγάλος εμφύλιος πόλεμος, με πολλούς μικρότερους εμφυλίους πολέμους στο εσωτερικό του, οι μεταγενέστεροι εμφύλιοι πόλεμοι είναι πολεμικά παιχνίδια. Οι καταστροφές που έγιναν στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια του πολέμου είναι πολύ μεγαλύτερες από κάθε προηγούμενο πόλεμο.

Πιο εκπληκτικός και από τα ίδια τα γεγονότα είναι ο τρόπος που ο Θουκυδίδης επιλέγει να τα εξιστορήσει. Το μέγεθος των απωλειών αναφέρεται σχολαστικά, δεν συνοδεύεται όμως από οποιαδήποτε έκφραση λύπης. Ενδιαφέρουν οι λόγοι μιας καταστροφής, και όχι το μέγεθός της, ενδιαφέρουν οι δισσοί λόγοι, τα ισοσθενή δηλαδή επιχειρήματα που αναπτύσσουν οι πρωταγωνιστές της εκάστοτε δράσης και όχι οι καταστροφικές της συνέπειες. Η καταστροφή φαίνεται να είναι το φυσικό επακόλουθο της ίδιας της ανθρώπινης φύσης. Είναι εντυπωσιακό ότι πουθενά στο κείμενο του Θουκυδίδη δεν φαίνεται ότι τα 20 περίπου χρόνια που μας εξιστορεί, δεν είναι μόνο χρόνια δεινών και καταστροφής αλλά είναι και χρόνια απλησίαστης πνευματικής δημιουργίας για την πατρίδα του, την Αθήνα.

Μάταια προσπαθεί ο αναγνώστης να βρει μια δίοδο διαφυγής από το θουκυδίδειο ψυχρό σύμπαν. Αν αναζητήσει κανείς ποιος από τους πρωταγωνιστές του Πελοπονησιακού πολέμου περιγράφεται θετικά από τον Θουκυδίδη η απάντηση είναι: Καλός είναι μόνο ο νικητής. Δεν υπάρχουν καλοί και κακοί στον Θουκυδίδη, αλλά μόνο νικητές και ηττημένοι. Ούτε όμως και το ένα πολίτευμα περιγράφεται ως καλύτερο από το άλλο. Το ίδιο το κείμενο του Θουκυδίδη δεν μας δίνει το δικαίωμα να πούμε αν είναι ολιγαρχικός ή δημοκρατικός. Δηλώνει βεβαίως κάποια συμπάθεια για το ολιγαρχικό πραξικόπημα του 411 π.Χ., όταν όμως αυτό αποτυγχάνει, επιδοκιμάζει τη μείξη ολιγαρχίας και δημοκρατίας που επήλθε αμέσως μετά (Η. 97). Από τα λεγόμενα του Θουκυδίδη προκύπτει ότι, αν υπάρχει ένα πλεονέκτημα της δημοκρατίας, είναι ότι το γεγονός ότι είναι πολύ πιο επιθετική και αποτελεσματική στον πόλεμο, ακριβώς γιατί είναι απολύτως ψυχρή - το εντελώς αντίθετο δηλαδή από ό,τι πιστεύουμε σήμερα για τις σύγχρονες δημοκρατίες! Ένας λόγος που οι Συρακούσιοι νίκησαν τους Αθηναίους ήταν ότι, αν και Δωριείς, είχαν κι αυτοί δημοκρατικό πολίτευμα.

Ο Πλάτων δεν αναφέρει ποτέ τον Θουκυδίδη. Είναι σίγουρο όμως ότι τον ξέρει πολύ καλά. Ιστορικά πρόσωπα εμφανίζονται στους πλατωνικούς διαλόγους με την θουκυδίδεια περιγραφή τους, την οποία οφείλει να γνωρίζει ο αναγνώστης για να κατανοήσει τα τεκταινόνα (λ.χ. στον Λάχη, ο Νικίας και ο ομώνυμος στρατηγός). Ο Πλάτων γράφει έναν δικό του επιτάφιο λόγο (τον Μενέξενο), γεμάτο έκδηλους αναχρονισμούς, για να παραφράσει και να απαξιώσει τον Επιτάφιο του Περικλή. Ο διάλογος των Μηλίων μπορεί να ιδωθεί ως υπόδειγμα των αθάνατων διαλόγων του Θρασύμαχου (στην Πολιτεία) και του Καλλικλή (στον Γοργία) με τον Σωκράτη, των θεμελίων της μεταγενέστερης πολιτικής φιλοσοφίας. Και έχει τέλος την τόλμη, εμπνεόμενος και πάλι από τον Θουκυδίδη, να εμφανίσει στον Τίμαιο ως αξιοσέβαστο πρόσωπο τον Ερμοκράτη, δηλαδή τον πιο μισητό άνθρωπο στους Αθηναίους, αυτόν που, κατά τον Θουκυδίδη, «έσφαξε» τους αιχμαλώτους στρατηγούς Νικία και Δημοσθένη, και αφάνισε με τον πιο βάναυσο τρόπο 7000 Αθηναίους στα λατομεία των Συρακουσών (Ζ. 86-87).

Ίσως ακόμη και ο Πλάτων, ο πιο ικανός και ευέλικτος αρχαίος στοχαστής και συγγραφέας, να τρομάζει διαβάζοντας τον Θουκυδίδη. Λέγεται συνήθως ότι ο Πλάτων προτείνει τη θεωρία των Ιδεών, την ύπαρξη δηλαδή αναλλοίωτων ηθικών αξιών ως απάντηση στον ηθικό σχετικισμό των Σοφιστών. Οι Σοφιστές όμως είναι στην ουσία μια πλατωνική κατασκευή. Και το «παν μέτρον άνθρωπος» του Πρωταγόρα είναι μεγάλη παραχώρηση ή πρόοδος μπροστά στην θουκυδίδεια παντελή απουσία οποιουδήποτε μέτρου. Σε ένα πανέμορφο κείμενο, ο Πλάτων βάζει στο στόμα του αρχηγέτη των Σοφιστών Πρωταγόρα τη θέση ότι όλοι ανεξαιρέτως οι άνθρωποι έχουν εκ φύσεως, έμφυτες την αιδώ και τη δίκη, τα σωτήρια δώρα του Δία προς όλους τους ανθρώπους (Πρωταγόρας 320c-322d). Ο Θουκυδίδης μάλλον θα γελούσε με την αφέλεια του μύθου του Πρωταγόρα, αφού η δική του «φύσις = έρις» είναι καθαρός αγών, καθαρή έριδα, καθαρό συμφέρον, απλή επικράτηση. Οι πλατωνικές Ιδέες θα μπορούσαν λοιπόν να είναι η πλατωνική απάντηση στον Θουκυδίδη και όχι στους Σοφιστές.