H αθηναϊκή δημοκρατία λειτούργησε στην ολοκληρωμένη της μορφή από την εποχή των μεταρρυθμίσεων του Κλεισθένη το 507 π.Χ. έως την αποφασιστική παρέμβαση των Μακεδόνων στα εσωτερικά της πόλης με το τέλος του λεγόμενου Λαμιακού Πολέμου το 322 π.Χ. Το πολίτευμα ονομάστηκε δημοκρατία επειδή την εξουσία ασκούσε ο δήμος, δηλαδή το σύνολο των πολιτών.

Δικαιώματα πολίτη είχε ένα μικρό μόνο μέρος του συνολικού πληθυσμού της πόλης. Μεταβιβάζονταν κληρονομικά στα τέκνα των Αθηναίων, ήταν ωστόσο δυνατόν να απονεμηθούν από τον αθηναϊκό δήμο και σε όποιον είχε προσφέρει μεγάλες υπηρεσίες στην πόλη, αλλά τέτοιες απονομές ήταν μάλλον σπάνιες. Στα πρώτα χρόνια της δημοκρατίας αρκούσε να έχει κάποιος πατέρα πολίτη∙ από το μέσον του πέμπτου αιώνα ωστόσο και ύστερα όφειλε να έχει και μητέρα Αθηναία. Τα δικαιώματα πολίτη τα στερούνταν φυσικά όλοι οι πολυάριθμοι δούλοι και όλοι οι περαστικοί ξένοι. Τα στερούνταν ωστόσο και πολλοί μόνιμοι κάτοικοι της πόλης που δεν κατάγονταν από αθηναίους πολίτες και αποκαλούνταν μέτοικοι. Οι Αθηναίοι ενηλικιώνονταν στα 18 τους, αλλά άρχιζαν να ασκούν τα πλήρη τους δικαιώματα δύο χρόνια αργότερα, με την ολοκλήρωση των στρατιωτικών τους υποχρεώσεων. Οι γυναίκες δεν είχαν πολιτικά δικαιώματα, αλλά όσες κατάγονταν από οικογένεια πολιτών αποκαλούνταν ασταί και, εφόσον παντρεύονταν με πολίτες, εξασφάλιζαν (από το μέσον του πέμπτου αιώνα) στα άρρενα τέκνα τους δικαιώματα πολίτη.

Ο αθηναϊκός δήμος ασκούσε την εξουσία του συμμετέχοντας στα μαζικά σώματα και τα βασικά του όργανα του πολιτεύματος, και αναλαμβάνοντας κάποια από τις πολυάριθμες αρχές, δηλαδή τις θέσεις ευθύνης. Τα μαζικά σώματα ήταν η Εκκλησία του δήμου και το Ηλιαστικό δικαστήριο, και τα βασικά όργανα, η Βουλή του Αρείου Πάγου και η Βουλή των πεντακοσίων. Η Εκκλησία του δήμου ήταν η συνέλευση των πολιτών που συγκεντρωνόταν συνήθως στην Πνύκα. Δικαίωμα συμμετοχής είχαν όλοι οι πολίτες, αλλά στην πραγματικότητα μόνο ένα μέρος τους ήταν κάθε φορά παρόν. Από το σύνολο των ενηλίκων πολιτών που κυμαινόταν κατά εποχές από 30.000 έως 50.000, στην Πνύκα δεν χωρούσαν περισσότεροι από 6.000 άνδρες. Οι διαδικασίες ωστόσο ήταν έγκυρες τις περισσότερες φορές ακόμα και μικρότερους αριθμούς. Η Εκκλησία συνερχόταν 40 περίπου φορές τον χρόνο και οι συνεδριάσεις της κρατούσαν συχνά από την ανατολή έως τη δύση του ηλίου. Πολλοί Αθηναίοι δεν είχαν τη δυνατότητα να απουσιάζουν από τις εργασίες τους, ενώ αρκετοί κατοικούσαν μακριά από το κέντρο και χρειάζονταν ώρες για να μετακινηθούν. Από το 403 καθιερώθηκε πάντως η μισθοδοσία όσων προσέρχονταν, για να μη στέκεται η απώλεια του μεροκάματου εμπόδιο στην άσκηση του σημαντικού αυτού δικαιώματος. Η Εκκλησία του δήμου μπορούσε να ασχοληθεί με όλα τα θέματα της πόλης. Αποφάσιζε με βάση την αρχή της πλειοψηφίας, συνήθως με ανάταση των χεριών. Στις περισσότερες περιπτώσεις πάντως δεν χρειαζόταν καταμέτρηση, εφόσον οι διαφορές γίνονταν αμέσως αντιληπτές. Την ημερήσια διάταξη την κατήρτιζε η Βουλή των πεντακοσίων, η οποία είχε και την ευθύνη να συγκαλεί την Εκκλησία. Στη Βουλήμπορούσαν να συμμετάσχουν όλοι οι πολίτες, αλλά μόνο δύο φόρες στη ζωή τους, και αυτές δεν θα έπρεπε να είναι συνεχόμενες. Οι βουλευταί επιλέγονταν με κλήρο και είχαν θητεία για ένα χρόνο. Προέρχονταν από τις 10 φυλές στις οποίες ήταν διαιρεμένος ο δήμος, 50 από κάθε φυλή. Στη διάρκεια της θητείας τους συνεδρίαζαν καθημερινώς, με εξαίρεση τις μεγάλες εορτές. Οι 50 βουλευτές κάθε φυλής ενεργούσαν διαδοχικώς ως συντονιστικό και εκτελεστικό όργανο της Βουλής και αποκαλούνταν πρυτάνεις. Η θητεία τους διαρκούσε για έναν από τους δέκα πολιτικούς μήνες στους οποίους ήταν διαιρεμένο το έτος. Συνεδρίαζαν καθημερινώς και, για να βρίσκονται σε κατάσταση ετοιμότητας, κατοικούσαν μαζί όλη τη διάρκεια της θητείας τους σε ένα κτήριο που ονομαζόταν Θόλος ή Σκιάς. Παρακολουθούσαν συστηματικώς τις καθημερινές υποθέσεις και συγκαλούσαν τη Βουλή. Με δική τους εισήγηση, η Βουλή συζητούσε τα θέματα για τα οποία έπρεπε να αποφασίζει η Εκκλησία και επεξεργαζόταν προτάσεις για να διευκολύνει τη λήψη των αποφάσεων. Το δεύτερο βασικό όργανο του πολιτεύματος ήταν η Βουλή του Αρείου Πάγου, που πήρε την ονομασία της από τον λόφο στον οποίο συνεδρίαζε. Σε αυτήν συμμετείχαν ισοβίως οι ανώτατοι άρχοντες, μετά την ολοκλήρωση της ετήσιας θητείας τους. Σε παλαιότερες εποχές ήταν η μοναδική βουλή και ασκούσε μεγάλη εξουσία. Εφόσον οι άρχοντες προέρχονταν όλοι από την αριστοκρατία, ο γενικός της χαρακτήρας ήταν συντηρητικός. Κύριο καθήκον της ήταν η φύλαξη των νόμων. Με την εγκαθίδρυση της ολοκληρωμένης δημοκρατίας ο ρόλος της σταδιακώς περιορίστηκε. Της απέμεινε η αρμοδιότητα να εκδικάζει υποθέσεις φόνων εκ προμελέτης ή εκ προθέσεων αθηναίων πολιτών από αθηναίους πολίτες και να ασκεί εποπτεία σε ορισμένα σημαντικά θρησκευτικά ζητήματα. Λόγω της μακράς της ιστορίας ωστόσο και του κύρους της πήρε κατά καιρούς σημαντικές πρωτοβουλίες, ιδίως σε περιόδους αστάθειας ή πολιτικής κρίσης. Από το μέσον του πέμπτου αιώνα οι άρχοντες επιλέγονταν και από την τάξη των εύπορων αγροτών που αποκαλούνταν ζευγίται, και όχι μόνο από τις παλαιές τάξεις των αριστοκρατών. Έτσι και η Βουλή του Αρείου Πάγου άρχισε να χάνει τον αριστοκρατικό της χαρακτήρα. Το Ηλιαστικό δικαστήριο ήταν το δεύτερο μαζικό σώμα του αθηναϊκού πολιτεύματος. Το είχε ιδρύσει, καθώς λεγόταν, ο Σόλων στην αρχή του έκτου αιώνα. Ήδη πριν από την εγκαθίδρυση της ολοκληρωμένης δημοκρατίας ασκούσε μεγάλη εξουσία, που διευρύνθηκε περισσότερο μετά από τις δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις, καθώς ανέλαβε διάφορες δικαστικές αρμοδιότητες που ανήκαν έως τότε στη Βουλή του Αρείου Πάγου. Σε αυτό μπορούσε να προσφύγει κάθε πολίτης που ισχυριζόταν ότι είχε αδικηθεί και κάθε πολίτης που ισχυριζόταν ότι είχε αδικηθεί η πόλη με πράξεις και παραλήψεις άλλων πολιτών. Οι κύριες ασχολίες του ήταν πολιτικές υποθέσεις. Ως ηλιασταί επιλέγονταν κάθε χρόνο με κλήρωση 6.000 πολίτες άνω των 30 ετών. Έδιναν τον ηλιαστικό όρκο και προσέρχονταν κάθε μέρα σε συγκεκριμένο τόπο. Από αυτούς επιλέγονταν, πάλι με κλήρωση, τα μέλη των δικαστηρίων που αναλάμβαναν να κρίνουν υποθέσεις για μία μόνο ημέρα. Τα δικαστήρια αυτά, ανάλογα με τη σοβαρότητα των υποθέσεων που καλούνταν να κρίνουν, είχαν σύνθεση από 201 μέλη έως και 2.501 μέλη. Σε ειδικές περιπτώσεις συνέρχονταν σε ολομέλεια όλοι οι 6.000 ηλιασταί. Οι αποφάσεις των δικαστηρίων ήταν τελεσίδικες. Λόγω του μεγέθους του και των υποθέσεων που εκδίκαζε, το Ηλιαστικό δικαστήριο αντιπροσώπευε τη βούληση του αθηναϊκού δήμου στον ίδιο βαθμό με την Εκκλησία του δήμου.

Την ευθύνη για τις διάφορες υποθέσεις της πόλης αναλάμβαναν με ετήσια θητεία εκατοντάδες άρχοντες, μικροί και μεγάλοι. Σημαντικότεροι από αυτούς ήταν οι λεγόμενοι εννέα άρχοντες και οι δέκα στρατηγοί. Οι εννέα άρχοντες είχαν διευρυμένες αρμοδιότητες πριν από την καθιέρωση της ολοκληρωμένης δημοκρατίας, διατήρησαν ωστόσο ορισμένες από αυτές και μετά τις μεταρρυθμίσεις του πέμπτου αιώνα. Επιλέγονταν με κλήρωση για ένα χρόνο και δεν είχαν δικαίωμα επανεκλογής. Από αυτούς ξεχώριζαν τρεις. Ο επώνυμος έδινε το όνομά του στο έτος της θητείας του και ήταν εγγυητής της περιουσίας των πολιτών, καθώς και προστάτης των αδυνάτων. Ο πολέμαρχος έχασε την αρχηγία του στρατού, αλλά διατήρησε δικαστικές και θρησκευτικές αρμοδιότητες που σχετίζονταν με τον πόλεμο. Είχε επίσης αρμοδιότητες σχετικά με τους μετοίκους. Ο άρχων βασιλεύς είχε κυρίως θρησκευτικές αρμοδιότητες. Μαζί με αυτούς τους τρεις άρχοντες επιλέγονταν και έξι θεσμοθέται με καθήκοντα ελέγχου και εποπτείας των δικαστηρίων. Η δημοκρατία πρόσθεσε στους εννέα αυτούς άρχοντες και ένα γραμματέα ώστε να αντιστοιχούν όλοι μαζί στις δέκα φυλές της μεταρρύθμισης του Κλεισθένη. Τη μεγαλύτερη εξουσία στην αθηναϊκή δημοκρατία ασκούσαν οι δέκα στρατηγοί. Είχαν και αυτοί ετήσια θητεία, αλλά δεν ορίζονταν με κλήρωση όπως οι περισσότεροι άλλοι άρχοντες. Εκλέγονταν με ψηφοφορία και μπορούσαν να επανεκλέγονται συνεχώς χωρίς περιορισμούς. Είχαν τη γενική ευθύνη του στρατού και άλλων σημαντικών υποθέσεων της πόλης. Σημαντικό ρόλο στην αθηναϊκή δημοκρατία διαδραμάτιζαν και οι 139 τοπικοί δήμοι που έπαιζαν μεγάλο ρόλο στον τρόπο επιλογής των αρχόντων και, κυρίως, των βουλευτών. Είχαν και αυτοί τα δικά τους όργανα και συνέρχονταν για να επιλύσουν όλα τα τοπικά θέματα. Σε μεγάλο βαθμό αποτελούσαν σχολείο της δημοκρατίας.