Ένα από τα πλέον χαρακτηριστικά γνωρίσματα της ιταλικής Αναγέννησης (14ος-16ος αι.) είναι η επάνοδος του πλατωνισμού στο διανοητικό προσκήνιο του δυτικού ευρωπαϊκού πολιτισμού, ύστερα από αιώνες. Η πλατωνική φιλοσοφία βρίσκεται στη βάση των σπουδαιότερων συμβολών της ιταλικής Αναγέννησης, φιλοσοφικών, επιστημονικών και αισθητικών.

Η ιταλική Αναγέννηση εκτείνεται χρονικά από τα μέσα περίπου του 14ου έως τα τέλη του 16ου αιώνα και χαρακτηρίζεται από τον κλασικισμό, την προσήλωση στη μελέτη του ελληνικού και ρωμαϊκού πολιτισμού και τον ανθρωπισμό. Η ιταλική Αναγέννηση αποτελεί διακριτό φαινόμενο σε σχέση με τη λεγόμενη βόρεια Αναγέννηση, που αφορά τις πέραν των Άλπεων περιοχές, και η οποία ακολούθησε διαφορετικές κατευθύνσεις όσον αφορά στην επιλογή και αξιοποίηση των κλασικών πηγών. Στην ιταλική Αναγέννηση το έναυσμα και τον τόνο έδωσε ο Francesco Petrarca (1304-1374), ο οποίος προέτρεπε τους συγχρόνους του να αποστραφούν τη μεσαιωνική παράδοση και να μελετήσουν την κλασσική ποίηση, τους πλατωνικούς διαλόγους και τα έργα του * Κικέρωνα, ώστε να προαχθεί η ηθική και η αισθητική, προκειμένου να υπερβαθεί η σκληρή και ρέουσα πραγματικότητα του ύστερου Μεσαίωνα. Δεν πρέπει όμως να υποτιμηθεί η ισχύς του αριστοτελικού σχολαστικισμού και του μεσαιωνικού πνεύματος στην Αναγέννηση, καθώς τα σημαντικότερα ιταλικά πανεπιστήμια και ένα μεγάλο μέρος των λογίων παρέμειναν πιστά στη μεσαιωνική σχολαστική παράδοση. Ο πλατωνισμός της Αναγέννησης αναπτύχθηκε ως ρεύμα εκτός των παραδοσιακών σχολών, σε στενή συνάφεια με όσα συνέβαιναν στην κοινωνία.

Η γνώση της πλατωνικής γραμματείας στη διάρκεια του δυτικού Μεσαίωνα παρέμεινε περιορισμένη, παρότι από την εποχή του Ιερού *Αυγουστίνου(354-430) η πλατωνική φιλοσοφία είχε θεωρηθεί πως κείται εγγύς του χριστιανισμού. Στην κατεύθυνση που έδειξε ο Petrarca υποστηρικτικά λειτούργησε, στα τέλη του 14ου αιώνα, η παρουσία στη Φλωρεντία του Μανουήλ Χρυσολωρά (1350-1415), ο οποίος προώθησε τα ελληνικά γράμματα και έδωσε το έναυσμα για νέες αναγνώσεις και μεταφράσεις αρχαιοελληνικών κειμένων, συμπεριλαμβανομένων και πλατωνικών, με την έμφαση να δίδεται στο νόημα και όχι στη λεκτική ακρίβεια. Το ενδιαφέρον για την πλατωνική φιλοσοφία ενισχύθηκε χάρη στη Σύνοδο της Φεράρας–Φλωρεντίας (1437-1439). Η παρουσία των βυζαντινών απεσταλμένων, ιδίως του *Πλήθωνα, προκάλεσε τον θαυμασμό. Εκτιμήθηκε ιδιαιτέρως η ευρυμάθεια και η βαθιά γνώση τους στην πλατωνική φιλοσοφία, η οποία ήταν ελάχιστα γνωστή στους δυτικούς. Στο α’ περίπου μισό του 15ου αιώνα αρκετοί βυζαντινοί λόγιοι επιχείρησαν τη μετάφραση και τον σχολιασμό έργων του Πλάτωνα και της πλατωνικής παράδοσης στα λατινικά. Ορισμένοι, πρωτίστως οι *Βησσαρίων και Γεώργιος Τραπεζούντιος, αναλώθηκαν σε διαμάχες σχετικά με το φιλοσοφικό πρωτείο της αριστοτελικής έναντι της πλατωνικής φιλοσοφίας, δίχως όμως ιδιαίτερη επίδραση στο λατινόφωνο κοινό. Αργότερα, ο Marsilio Ficino (1433-1439), με τις ευλογίες της πολιτικής ηγεσίας της Φλωρεντίας, ανέλαβε και προώθησε την εκ νέου μετάφραση στα λατινικά και τον σχολιασμό του συνόλου σχεδόν των πλατωνικών διαλόγων, των κυριότερων έργων των νεοπλατωνικών φιλοσόφων και αντιπροσωπευτικών κειμένων του αρχαίου μυστικισμού. Η σύνθεση του Ficino υπήρξε καθοριστικής σημασίας και σημάδεψε τον πλατωνισμό της ιταλικής Αναγέννησης. Στο έργο του Theologia Platonica de immortalitate animae (Πλατωνική θεολογία περί της αθανασίας της ψυχής) (έκδ. 1482) έθεσε τις καταστατικές αρχές του αναγεννησιακού πλατωνισμού, συναιρώντας την πλατωνική φιλοσοφία, τον νεοπλατωνισμό και τον αρχαίο μυστικισμό. Στην ίδια κατεύθυνση συγκρητισμού αρχαίων πλατωνικών και μεσαιωνικών, λατινικών και αραβικών, παραδόσεων κινήθηκε και ο *Giovanni Pico della Mirandola (1463-1494). Ο πλατωνισμός επηρέασε και την τέχνη της Αναγέννησης, με χαρακτηριστικότερη περίπτωση αυτή του φλωρεντινού ζωγράφου Sandro Botticelli (1445-1510). Στη διάρκεια του 16ου αιώνα η γραμμή σκέψης του Ficino συνεχίστηκε και εμπλουτίστηκε από πολλούς φιλοσόφους και επιστήμονες, όπως οι Francesco Patrizi (1529-1597), Galileo Galilei (1564-1642) και Johannes Kepler (1571-1630), αφού η πλατωνική προτεραιότητα των μαθηματικών στην ερμηνεία της φύσης αποδείχθηκε εξαιρετικά θελκτική και καρποφόρα.