Περίοδος της πλατωνικής φιλοσοφίας που εκτείνεται από τον 1ο αι. π.Χ. έως τον 3ο αιώνα μ.Χ. Στην περίοδο αυτή αναπτύσσονται αντικρουόμενες ερμηνείες της φιλοσοφίας του Πλάτωνα, οι περισσότερες όμως διέπονται από τη θέση ότι ο Πλάτων αναπτύσσει στους διαλόγους του ένα δογματικό σύστημα απόψεων.

O όρος ῾μεσοπλατωνισμός᾽ είναι νεότερος και έχει υιοθετηθεί ευρέως, παρά το γεγονός ότι δεν μπορούμε να μιλήσουμε για μια ενιαία φιλοσοφία του μεσοπλατωνισμού. Ο όρος αναφέρεται στη πλατωνική φιλοσοφία από τον Αντίοχο τον Ασκαλωνίτη (130-68 π.Χ.) μέχρι την αυγή της φιλοσοφίας του

Πλωτίνου

(204-270), με τον οποίο θεωρείται ότι αρχίζει η περίοδος του

νεοπλατωνισμού

. Στο διάστημα αυτό εμφανίζεται μια πλειάδα πλατωνικών φιλοσόφων που γράφουν κυρίως στα ελληνικά, όπως ο

Πλούταρχος

, ή και στα λατινικά, όπως ο

Απουλήιος

. Στην πραγματικότητα η διάκριση μεσο- και νέο-πλατωνισμού είναι σχηματική, καθώς ο Πλωτίνος συνεχίζει και συνθέτει στοιχεία της προγενέστερής του φιλοσοφικής παράδοσης. Γνωρίζουμε για παράδειγμα ότι βασίστηκε πολύ στη σκέψη του

Νουμήνιου

(Πορφύριος, Βίος Πλωτίνου 18.1-8, 21.1-9). Oι πλατωνικοί φιλόσοφοι που εμφανίζονται αυτή την περίοδο διδάσκουν σε διάφορα κέντρα σε όλη τη Μεσόγειο: στην Αθήνα, τη Ρώμη, την Αλεξάνδρεια, την Απάμεια κτλ.

Η περίοδος της λεγόμενης μεσοπλατωνικής φιλοσοφίας φιλοξενεί μια ποικιλία τάσεων και ρευμάτων, τα οποία μάλιστα έρχονται συχνά σε αντίθεση μεταξύ τους ή είναι ανταγωνιστικά. Για τον λόγο αυτό, άλλωστε, δεν μπορούμε να μιλούμε για μια ενιαία μεσοπλατωνική φιλοσοφία αλλά μάλλον για τη πλατωνική φιλοσοφία μιας ορισμένης περιόδου. Υπάρχουν πολλά κριτήρια με βάση τα οποία μπορούμε να διακρίνουμε τάσεις και ρεύματα στη περίοδο αυτή. Ένα κριτήριο είναι αυτό της αντιμετώπισης της αριστοτελικής φιλοσοφίας από τους πλατωνικούς φιλοσόφους της εποχής. Από τη μια, μπορεί να διακρίνει κανείς ένα ρεύμα πλατωνικών που δείχνουν να θεωρούν τη φιλοσοφία του

Αριστοτέλη

συμπληρωματική της φιλοσοφίας του Πλάτωνα και χρήσιμη για την ανασυγκρότηση και καλύτερη κατανόηση της δεύτερης. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν πλατωνικοί φιλόσοφοι όπως ο

Αντίοχος ο Ασκαλωνίτης

, ο Πλούταρχος, ο Καλβήνος Ταύρος, ο Αλκίνοος και ο Απουλήιος. Παρά τις διαφορές τους οι φιλόσοφοι αυτοί φαίνονται να συγκλίνουν στην αντίληψη ότι ο Αριστοτέλης χρησιμεύει στην κατανόηση και εξήγηση της φιλοσοφίας του Πλάτωνα, που είναι και κύριο έργο του πλατωνικού φιλοσόφου της εποχής, στο βαθμό που ο Αριστοτέλης: α) διασώζει απόψεις του Πλάτωνα για μια πλειάδα θεμάτων (π.χ. τις

Iδέες

, τη δημιουργία του κόσμου, την ηδονή), β) εμφανώς υποστηρίζει απόψεις που απαντούν στον Πλάτωνα (όπως για παράδειγμα την άποψη για την ουσία της αρετής ως επιβολής του λογικού μέρους της ψυχής στο άλογο, την οποία συναντάμε στην Πολιτεία και κατόπιν στα Ηθικά Νικομάχεια), και γ) εξελίσσει θεωρίες που ο Πλάτων παρουσιάζει μόνο σχηματικά, όπως η θεωρία των κατηγοριών (Πλούταρχος, Περί τῆς ἐν Τιμαίῳ ψυχογονίας 1023Ε, Αλκίνοoς, Διδασκαλικός 159.43-5, Ανώνυμος, Υπόμνημα στον Θεαίτητο 68.7-22). Για τους μεσοπλατωνικούς αυτής της κατηγορίας, ο Αριστοτέλης δεν είναι μόνο ένας σημαντικός μάρτυρας των απόψεων του Πλάτωνα, αλλά, παρά την κριτική του (την οποία δεν παραβλέπουν), και ένας συνεχιστής της φιλοσοφίας του. Στον αντίποδα αυτής της αντίληψης, υπάρχουν πλατωνικοί φιλόσοφοι που δίνουν έμφαση στη κριτική που ασκεί ο Αριστοτέλης στον Πλάτωνα και τονίζουν τις διαφορές τους, τις οποίες θεωρούν ενδεικτικές δύο διαφορετικών σχολών φιλοσοφίας. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν πλατωνικοί όπως ο Εύδωρος, ο Νικόστρατος, ο Νουμήνιος και ο Αττικός. Στην πραγματικότητα, η διαφορά των δύο μερών έγκειται στη διαφορετική ερμηνεία του ίδιου του Πλάτωνα, με αφετηρία την οποία οι πλατωνικοί φιλόσοφοι της εποχής αποφασίζουν να δεχτούν εν μέρει ή να απορρίψουν τη φιλοσοφία του Αριστοτέλη. Ένα άλλο κριτήριο διάκρισης τάσεων την περίοδο αυτή είναι η αποκλειστική έμφαση στο δογματικό χαρακτήρα της πλατωνικής φιλοσοφίας ή και η αποδοχή του απορητικού στοιχείου. Για τον Πλούταρχο, για παράδειγμα, η πλατωνική φιλοσοφία περιλαμβάνει συγκεκριμένες απόψεις χωρίς όμως να απεμπολεί τον σκεπτικό της χαρακτήρα (Πλατωνικά ζητήματα 1, Πρὸς Κωλώτην 1122A-1124B), ενώ για τον ανώνυμο συγγραφέα του υπομνήματος στον

Θεαίτητο

(1ος αι. μ.Χ.) το απορητικό είναι το βασικότερο στοιχείο της πλατωνικής σκέψης. Για τον Αντίοχο, από την άλλη, η φιλοσοφία του ώριμου Πλάτωνα χαρακτηρίζεται από ένα σύνολο απόψεων, το οποίο ο πλατωνικός φιλόσοφος οφείλει να προσδιορίσει και να ερμηνεύσει, και για τον λόγο αυτό επικρίνει την

σκεπτική Ακαδημεία

(Κικέρων, Academica Ι.16-18, Ι.46). Aνάλογη είναι και η στάση του Νουμήνιου, ο οποίος επίσης επικρίνει την σκεπτική Ακαδημεία ως εκτροπή από την αυθεντική φιλοσοφία του Πλάτωνα, που κατά τη γνώμη του είναι ουσιαστικά πυθαγόρεια (απoσπ. 24-28 Des Places). Η τάση να αντιμετωπίζεται ο Πλάτων ως πυθαγόρειος φιλόσοφος είναι επίσης ισχυρή αυτή την εποχή. Η αναβίωση του ενδιαφέροντος για τον

Tίμαιο

συνδέεται με μια γενικότερη αναβίωση του πυθαγορισμού στο βαθμό που ο Τίμαιος θεωρείται ότι εκφράζει πυθαγόρειες απόψεις (βλ. Διογένης Λαέρτιος 8.85). Αυτό οδηγεί κάποιους πλατωνικούς να θεωρούν τον Πλάτωνα οπαδό του Πυθαγόρα (Εύδωρος, Μοδεράτος, Νουμήνιος) και άλλους ως πρωτότυπο και ρηξικέλευθο στοχαστή (Αττικός), ενώ άλλοι (Πλούταρχος) παίρνουν μια ενδιάμεση θέση. Ένα άλλο κριτήριο διάκρισης τάσεων μεταξύ των πλατωνικών φιλοσόφων της εποχής είναι ο τρόπος ερμηνείας του Τίμαιου. Ορισμένοι υιοθετούν μια κυριολεκτική ερμηνεία, σύμφωνα με την οποία ο κόσμος δημιουργήθηκε από τον δημιουργό-θεό (Πλούταρχος, Αττικός), ενώ άλλοι δείχνουν να πιστεύουν ότι μια τέτοια ερμηνεία δεν είναι δόκιμη και ότι ο δημιουργός είναι μόνο η αρχή και η αιτία του κόσμου χωρίς αυτό να σημαίνει χρονική προτεραιότητα, αλλά μόνο αιτιακή/οντολογική (Νουμήνιος, Ταύρος). Παράλληλα, υπάρχουν δύο σχετικές τάσεις που απορρέουν από την ερμηνεία του Τίμαιου: άλλοι υιοθετούν ένα δυιστικό μοντέλο αρχών, που αποτελείται από τον δημιουργό-θεό και την ύλη (Πλούταρχος), ενώ άλλοι υποστηρίζουν ότι η ιδέα του Αγαθού της Πολιτείας (508e) είναι ανώτερη του δημιουργού, καθώς δεν εμπίπτει στους περιορισμούς της χώρας-ύλης (Moδεράτος, Νουμήνιος, Αλκίνοος), την οποία ταυτίζουν με το κακό. Ένα σχετικό ζήτημα είναι και ο ρόλος που παίζουν οι Ιδέες ως αρχή και αιτία του κόσμου. Κάποιοι πλατωνικοί ταυτίζουν τον δημιουργό-θεό με τις Ιδέες που ο ίδιος ως νους σκέφτεται (Νουμήνιος αποσπ. 16, 19 Des Places, Αλκίνοος, Διδασκαλικός κεφ. 9), ενώ άλλοι διαχωρίζουν τα δύο (Αττικός απόσπ. 9 Des Places). Η τάση ταύτισης του δημιουργού-θεού με τις Ιδέες βασίζεται σε χωρία του Τίμαιου (π.χ. 37d, 39e) και υιοθετείται και από τον Πλωτίνο, o οποίος ωστόσο αντιτείνει στο δυιστικό μοντέλο αρχών ένα μονιστικό.

Η σημασία του μεσοπλατωνισμού είναι μεγάλη για να κατανοήσει κανείς τις αντικρουόμενες ερμηνείες και τάσεις που αναπτύχθηκαν στη πλατωνική παράδοση και για να αντιληφεί τον τρόπο ζύμωσης ιδεών που θα οδηγήσουν στη σύνθεση του Πλωτίνου. Η περίοδος αυτή της φιλοσοφίας συμπίπτει με μια γενικότερη ακμή της φιλοσοφίας και της επιστήμης τον 2ο αιώνα μ.Χ. και με την ανάπτυξη του χριστιανισμού, και επηρεάζει φιλοσόφους άλλων σχολών και παραδόσεων (Γαληνός, Αλέξανδρος Αφροδισιεύς, Ιουστίνος, Κλήμης Αλεξανδρεύς, Ωριγένης). Είναι επίσης μια περίοδος ανταγωνισμού μεταξύ των φιλοσοφικών σχολών αλλά και μεταξύ των πλατωνικών φιλοσόφων, που ερίζουν για την πιστότερη και ικανοποιητικότερη ερμηνεία του Πλάτωνα, καθώς η πλατωνική Ακαδημία ως θεσμός ορθόδοξης πλατωνικής ερμηνείας έχει πάψει πλέον να υπάρχει (μάλλον μετά τον Αντίοχο).