Οι Πλατωνιστές του Κέιμπριτζ συγκροτούν ένα ιδιόμορφο φιλοσοφικό κίνημα το οποίο, αντλώντας από την (νεο)πλατωνική παράδοση, συνέβαλε στη διασύνδεση της χριστιανικής ηθικής με τον αναγεννησιακό ουμανισμό και της μηχανιστικής επιστημολογίας με τον ορθολογισμό

Οι Πλατωνιστές του Κέιμπριτζ αποτελούν μια ομάδα Άγγλων φιλοσόφων και θεολόγων του 17ου αι., οι οποίοι αποπειράθηκαν να συμφιλιώσουν στοχαστικά ρεύματα του δέκατου έβδομου αιώνα διαμέσου της πλατωνικής παράδοσης, κυρίως του Πλωτίνου και του αναγενησσιακού εκχριστιανισμένου πλατωνισμού. Το διανοητικό αυτό ρεύμα αποκρυσταλλώνεται ως μια σχολή σκέψης εμποτισμένη από τις επιστημονικές επιδράσεις της εποχής, αλλά και εμβληματική ενός ρευστού φιλοσοφικού πλουραλισμού. Ο πλωτίνειος και ο αναγεννησιακός νεοπλατωνισμός συνιστούν μεν κομβικούς άξονες στο πολυδιάστατο και ογκώδες έργο τους, όμως η αλλελεπίδρασή τους με τις φιλοσοφικές ζυμώσεις της εποχής τους, όπως ο ορθολογικός καρτεσιανισμός και ο αντι-αριστοτελισμός, τους κατατάσσει σε μια ιδιάζουσα θέση στη μεταβατική φάση της διανοητικής ιστορίας στην Αγγλία. Επικριτές της καλβινιστικής αιτιοκρατίας, όπως επίσης και της αισθησιαρχικής εμπειριοκρατίας που είχε επιφέρει η φιλοσοφία του Χομπς, διέκριναν πως η ανάσχεση του σκεπτικισμού θα έπρεπε να θεμελιωθεί από τη μια στις εννοιολογικές και γνωσιοθεωρητικές προϋποθέσεις της λεγόμενης «αιώνιας φιλοσοφίας» και από την άλλη στην ανάδειξη της εγκυρότητας της κλασικής σκέψης και της συνάφειάς της για την πραγμάτευση των πρακτικών προβλημάτων της εποχής τους. Κορυφαίοι εκπρόσωποι του ρεύματος των Πλατωνιστών του Κέιμπριτζ ήταν ο Μορ (Henry More, 1614–1687) και ο Κάντγουορθ (Ralph Cudworth, 1617–1688), επίτιμα μέλη στο κολέγιο του Χριστού στο Κέιμπριτζ. Ως προγραμματικό κείμενο των Πλατωνιστών του Κέιμπριτζ θεωρείται το ογκωδέστατο και δυσανάγνωστο σύγγραμμα του Κάντγουορθ Το Αληθές Διανοητικό Σύστημα του Σύμπαντος (The True Intellectual System of the Universe, 1678), το οποίο ενσωματώνει μια πλειάδα στοιχείων της κλασικής φιλοσοφίας για να αντικρούσει τον χομπσιανό υλισμό και τον αθεϊσμό του αιώνα των μεγάλων επιστημονικών ανακαλύψεων. Η ηθική φιλοσοφία και η επιστημολογία του κινήματος θεμελιώνεται σε δύο άλλα έργα του Κάντγουορθ: Διατριβή πάνω στην Αιώνια και Αναλλοίωτη Ηθική (1731) και Πραγματεία περί Ελεύθερης Βούλησης (1738). Το Εγχειρίδιο Ηθικής (1690), An Account of Virtue (1690) του Χένρυ Μορ συμπληρώνει τις ηθικές διατριβές, ενώ το έργο του ιδίου, Αντίδοτο ενάντιο στον Αθεϊσμό (Antidote against Atheism, 1653) διατυπώνει τη θεωρία της φυσικής θεολογίας (ντεϊσμός).

Η θεολογική παιδεία των Πλατωνιστών του Κέιμπριτζ προδιέγραψε τη μορφολογία του φιλοσοφικού τους συστήματος. Σύμφωνα με την πλατωνική παράδοση, η ψυχή είναι εγκλωβισμένη στην ύλη και τα πάθη αλλά ποθεί την υπέρβαση της υλικότητας και την επανένωσή της με το θείο. Ο εξαγνισμός της προκύπτει αποκλειστικά μέσω της πρόσβασης στην αλήθεια, που είναι ένα βήμα μέθεξης με τη θεία νόηση. Έτσι η επιστήμη και η πίστη συγκλίνουν και εν τέλει συμφιλιώνονται – η πρώτη διευκολύνει την προσβασιμότητα στον θεϊκό λόγο. Στην επιστημολογία τους, οι Πλατωνιστές του Κέιμπριτζ διατύπωσαν ένα πλαίσιο κατανόησης του Είναι, με αφετηρία τη θέση ότι οι ιδέες είναι έμφυτες και όχι παράγωγες: χαράχτηκαν στην ψυχή του ανθρώπου από τον Θεό, που ως υπερκείμενη, μη πεπερασμένη οντότητα, ως «άυλο Πνεύμα» (More) δρων σε ένα άπειρο, διαρκές σύμπαν, είναι η πρότερη αιτία, ή η πλατωνική «ψυχή του κόσμου» (anima mundi). Έτσι, όπως και ο Πλάτων, θεωρούσαν πως η γνώση του όντος προϋποθέτει την πρόσβαση στην σφαίρα των «αρχετύπων», μέσω του Λόγου τον οποίο αποκαλούν «το φως του Θεού». Θεμελιακό στοιχείο στο επιστημολογικό-ηθικό τους οικοδόμημα ήταν η αναίρεση του καλβινιστικού δόγματος του προκαθορισμού, του χομπσιανού σχετικισμού, καθώς και η ανάδειξη της ελεύθερης βούλησης ως προϋπόθεση της ηθικής υπευθυνότητας και της ανθρώπινης τελείωσης. Για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος, διατύπωσαν ένα γνωσιολογικό σχήμα που έλκει τις ρίζες του από τη (νεο)πλατωνική παράδοση. Ο πλατωνικός οντολογικός δυισμός διαχέεται στο έργο τους· η αντικειμενική πραγματικότητα είναι ενθυλακωμένη στην ενεργή νόηση παρά στην αισθητηριακή αντίληψη. Ωστόσο, στο πνεύμα της εποχής τους, υιοθετούν τις παραδοχές της φυσικής επιστήμης και την ατομιστική θεωρία, αντικρούουν όμως τη μονομέρεια της μηχανιστικής επιστημολογίας και εμμένουν στη θέση πως η διείσδυση στο αμετάβλητο υλικό της Αλήθειας, τις νοητές μορφές που υφίστανται πέρα από τις εφήμερες παραστάσεις του γίγνεσθαι, προϋποθέτει τη συνέργεια Φύσης και Λόγου. Αλλά και η θρησκευτική αποκάλυψη θεωρείται από τους Πλατωνιστές του Κέιμπριτζ ασυμβίβαστη τόσο με την φυσιογνωστική επιστημολογία όσο και με τη λειτουργία της λογικής, υπό την έννοια ότι δίχως την αρωγή της τελευταίας κανείς δεν θα μπορούσε να επιβεβαιώσει εάν οποιαδήποτε αποκαλυπτική αλήθεια προέρχεται όντως από τον Θεό. Εν ολίγοις η θεία αποκάλυψη δίχως τη συνεπικουρία του Λόγου μένει απογυμνωμένη από κάθε μορφή γνωστικής εγκυρότητας. Διακήρυξαν, επίσης, την αθανασία της ψυχής και διαμόρφωσαν έναν κώδικα ηθικής συμπεριφοράς με έμφαση στην ελεύθερη βούληση, η οποία συνυφαίνεται με την ύπαρξη αμετάβλητων ηθικών αξιωμάτων. Το καλό και το κακό υφίστανται a priori και έχουν καθολική εγκυρότητα, εντός του πεδίου της μεταφυσικής δομής της πραγματικότητας, όπου ο Θεός δεν αυτενεργεί αυθαίρετα.