Διάλογος της ύστερης συγγραφικής περιόδου του Πλάτωνος με πολιτικό και ηθικό προσανατολισμό.

Τρεις γέροντες, ένας ανώνυμος Αθηναίος, ο Κλεινίας από την Κρήτη και ο Μέγιλλος από τη Σπάρτη, ξεκινώντας μια ηλιόλουστη μέρα από την Κνωσό βαδίζουν προς το σπήλαιο του Δία, όπου, κατά την παράδοση, ο θεός έδινε νομοθετικές οδηγίες στον γιο του, Μίνωα. Πρωταγωνιστής της συζήτησης είναι ο Αθηναίος επισκέπτης.λαλίστατος, με πνευματικά εφόδια και πείρα που παραπέμπουν στον Πλάτωνα, ασκεί κριτική στα δωρικά νομοθετικά συστήματα, που εκπροσωπούν οι κάπως αφελείς και λιγότερο σοφοί συνομιλητές του, και διερευνά την πορεία των πολιτικών κοινωνιών. Στο τέλος τηςεισαγωγικής αυτής συζήτησηςο Κλεινίας αποκαλύπτει την ευτυχή συγκυρία να έχειεκπροσώπους ξένων πόλεων ως συμβούλους, καθώςο ίδιοςμαζί με άλλους εννέα συμπολίτες τουείχε αναλάβει τη νομοθεσία της Μαγνησίας, της νέας πόλης που επρόκειτο να ιδρυθεί στην Κρήτη.

Οι Νόμοι θεωρούνται το τελευταίο έργο της ύστερης συγγραφικής περιόδου του Πλάτωνος, αν και λόγω του μεγέθους τους (είναι το μεγαλύτεροπλατωνικό έργο) υπάρχει το ενδεχόμενο της παράλληλης συγγραφής τους με άλλα έργα της ίδιας περιόδου. Οι περισσότεροι μελετητές υποστηρίζουν ότι ο Πλάτων συνέθεσε το μεγαλύτερο μέρος των Νόμων μετά το 360 π.Χ., όταν απομακρύνθηκε από τα πολιτικά τεκταινόμενα των Συρακουσών. Μετά τον θάνατό του,το 347 π.Χ., ο μαθητής του Φίλιππος ο Οπούντιος επιμελήθηκε την έκδοση, πιθανόν χωρίς να διορθώσει το κείμενο, που είχε μείνει σε πρόχειρη μορφή.

α)Εισαγωγή: Οι βάσεις της ορθής νομοθεσίας

1ο – 2ο Βιβλίο: Η κριτική της νομοθεσίας της Σπάρτης και της Κρήτης και η ορθή παιδεία

3ο Βιβλίο: Συμπεράσματα από την ιστορία της νομοθεσίας και της διακυβέρνησης των πολιτικών κοινωνιών

β)Η νομοθεσία της Μαγνησίας

i)

Εισαγωγή: Η προετοιμασία του νομικού κώδικα

4ο Βιβλίο: Η γεωγραφική θέση της πόλης, ο πληθυσμός (η σύνθεση και οι ασχολίες του) και η ορθή μέθοδος νομοθεσίας

5ο Βιβλίο: Οι κανόνες για τον ηθικό βίο των πολιτών, η διοικητική διαίρεση της πόλης και η διανομή της γης

ii)

Ο νομικός κώδικας

6ο Βιβλίο: Τα διοικητικά όργανα και ο θεσμός του γάμου

7ο Βιβλίο: Η παιδεία

8ο Βιβλίο: Η άθληση, η στρατιωτική παιδεία, τα σεξουαλικά ήθη και η οικονομία

9ο Βιβλίο: Τα σοβαρά αδικήματα και οι αρχές της ποινικής νομοθεσίας

10ο Βιβλίο: Οι αιρέσεις–αδικήματα και οι αρχές της θεολογίας

11οΒιβλίο: Τα αδικήματα του ιδιωτικού δικαίου

12ο Βιβλίο: Τα αδικήματατου δημοσίου δικαίου, o έλεγχος των αρχόντων και το Νυχτερινό Συμβούλιο (Επινομίς: Η παιδεία του Νυχτερινού Συμβουλίου)1

α)Η ηθική παιδεία είναι τομέσο ρύθμισης της πολιτικής ζωής

Ο σύμφωνος με τον ορθό λόγο προσανατολισμός της ηδονής και του πόνου ταυτίζεται με την παιδεία, η οποία μπορεί να αρχίσει από τα πρώτα χρόνια της ζωής του ανθρώπου μέσω της αρμονίας και του ρυθμού,που παρέχει το τραγούδι και η όρχηση(653b1-654a8). Ο στόχος δεν είναι άλλος απότην απόκτηση των ορθά ιεραρχημένων αρετών (της σοφίας, της σωφροσύνης, της δικαιοσύνης, της ανδρείας) (631c5-632b1)- η σπαρτιατική και η κρητική παιδεία αποτελεί αρνητικό παράδειγμα, αφού ενίσχυσε υπέρμετρα την ανδρεία δίνοντας έμφασηστην αντιμετώπιση του πόνου (633c8-634c9). Στην πολιτική πράξη η υποτίμηση της αντιμετώπισηςτων ηδονώντόσο του μονάρχη όσο και του λαού (όπως συνέβη στην Περσίακαι στην Αθήνα αντίστοιχα), παράγωγο κακής παιδείας, συνεπάγεται την υπερεξουσία τους και συνεπώς την ανισορροπία της πολιτικής ζωής (694a3-696a3, 699d5-701d4). Έτσι η εναρμόνιση των φορέων της εξουσίας, του μονάρχη και του λαού,συνιστάτο πρωταρχικό ζητούμενο για μια ευνομούμενη πόλη (701d5-702a1).

«Ονομάζω ‘παιδεία’ την πρώτη αρετή που αποκτούν τα παιδιά. αν η ηδονή και η φιλία, ο πόνος και το μίσος μπουν σωστά στις ψυχές που δεν μπορούν ακόμη να έχουν τη λογική, και, αφού την αποκτήσουν, συμφωνήσουν μαζί της για την ορθότητα των έξεών τους, που δημιουργήθηκαν με τον κατάλληλο εθισμό, η συμφωνία αυτή στο σύνολό της είναι αρετή»Νόμοι653b1-6.

β) Ο νόμος είναι το δημιούργημα ενός ανώτερου νου 

Όποιος διοικεί οφείλει να υπακούει σε ό, τι αθάνατο υπάρχει μέσα του διανέμοντας τον νου του στον οίκο και στην πόλη, κάνοντας δηλαδή χρήση του νόμου (713e8-714a2). Η ενδεδειγμένη προετοιμασία της ποινικής νομοθεσίας απαιτεί από τον νομοθετικό νου να αντιμετωπίσει την εξής πρόκληση: θεωρώντας δεδομένο το ακούσιο όλων των αδικημάτων, να διακρίνει την απλή βλάβη, που γίνεται ακούσια, από την άδικη πράξη, που συνιστά προέκταση της ψυχικής συγκρότησης αυτού που τη διαπράττει. πάνω σε αυτήν τη βάση θα πρέπει να ορίσειτις αρμόζουσες ποινές τόσο για την αποκατάστασητης βλάβηςτου αδικουμένουόσο και για την θεραπεία της ψυχής του αδικούντος (861a8-863a2). Όσον αφορά την εφαρμογή του νόμου,ο νομοθέτης οφείλει, εκτός από τον νόμο, να συνθέτει και το κατάλληλο προοίμιο στοχεύοντας όχι μόνο στην απειλή αλλά και στην πειθώ (720e7-722a6). όπως ο καλός γιατρός:

«και ο ίδιος μαθαίνει κάτι από τους ασθενείς, και τον ίδιο τον ασθενή, όσο αυτό είναι δυνατόν, διδάσκει. και δεν του δίνει εντολές, αν δεν τον πείσει πρώτα με κάποιο τρόπο. Είναι τότε που με την πειθώ καταπραΰνει τον καταπονημένο και τον προετοιμάζει συνεχώς, ώστε να επιτύχει η προσπάθεια για την αποκατάσταση της υγείας του» (720d4-e2).

γ) Θεός είναι μια ανώτερη ψυχή, συμβατή όμως με την ανθρώπινη

Από τα δέκα είδη κινήσεων ανώτερη είναι εκείνη που μπορεί να κινήσει τον εαυτό της, αυτή δηλαδή που χαρακτηρίζει κάθε ζωντανό ον, οπότε και κάθε έμψυχο (894c3-895c13). Αν «ψυχή» είναι το όνομα αυτής της κίνησης (895e10-896a2) και η κίνηση αυτή είναι κατ’ ανάγκην η προϋπόθεση για οποιαδήποτε άλλη (894c4-8), είναι προφανές ότι η ψυχή είναι η αιτία και των κοσμικών κινήσεων (896d10-e2). και εφόσον ενδέχεται να υπάρχουν τουλάχιστον δύο ψυχές στο σύμπαν, η ευεργετική και η αντίθετή της(896e4-7), είναι η επικράτηση της τάξης που επιβεβαιώνει την ύπαρξη μίας άριστης ψυχής ή περισσότερων (898c1-8) και συνεπώς ενός θεούή περισσότερων (899b3-c1). Όπως η ψυχή που κυβερνά το σύμπαν, ως θείος νους –όχι ως άνους-, παιδαγωγεί ορθά και οδηγείστην ευδαιμονία αποκαλύπτοντας έτσι την αρετή της (897b1-4), με τον ίδιο τρόπο ο άνθρωπος,ως σώφρων -όχι ως άνους-, είναι σε θέση να συλλάβει τον θεό ή τους θεούς πίσω από τη συμπαντική νομοτέλεια (899a7-899c1, κυρίως 899b1-2,c1). γιατί και ο ίδιος διαθέτει νου συμβατό με την ψυχή που αναζητεί: «Κάθε άνθρωπος βλέπει το σώμα του ήλιου, αλλά κανείς δεν βλέπει την ψυχή του. γιατί και κανενός άλλου σώματος δεν μπορεί να δει την ψυχή, είτε αυτό ανήκει σε ζώο που ζει είτε σε ζώο που πεθαίνει. Υπάρχει ωστόσο ένα σοβαρό ενδεχόμενο να δεχθούμε ότι αυτό για το οποίο μιλάμε [η ψυχή] δεν μπορεί από τη φύση του να γίνει αντιληπτό με τις σωματικές αισθήσεις αλλά με τον νου. Ας επιστρατεύσουμε λοιπόν μόνο τον νουκαι τη σκέψη μιας γι’ αυτό» (898d9-e3).