Η μέθοδος της συναγωγής και της διαίρεσης είναι το τελευταίο στάδιο της πλατωνικής διαλεκτικής. Ο Πλάτων με τη μέθοδο αυτή προσπαθεί να προσδιορίσει την αμοιβαία σχέση και τη δυνατότητα συσχετισμού των Ιδεών.

Η πλατωνική διαλεκτική εμφανίζεται στους πρώιμους διαλόγους ως ανάπτυξη των φιλοσοφικών προβλημάτων μέσω διαλόγου, δηλαδή μέσω διαδοχικών ερωτήσεων και απαντήσεων. Ο Πλάτων συνεχίζει μια πρακτική, που εγκαινιάστηκε απο του Σοφιστές και τον Σωκράτη στα τέλη του 5ου αιώνα, σύμφωνα με την οποία η μέθοδος της φιλοσοφίας δεν είναι η δογματική έκθεση αλλά η συζήτηση. Το ειδικό χαρακτηριστικό της πρώιμης πλατωνικής διαλεκτικής είναι η στόχευσή της προς την ορθή τέχνη του βίου και την καλλιέργεια της ψυχής των φιλοσοφούντων. Στους μέσους διαλόγους η διαλεκτική γίνεται επικοινωνία συγγενών ψυχών. Ο διάλογος, που εξακολουθεί να είναι σημαντικός, διεξάγεται ανάμεσα σε φίλους, οι οποίοι από κοινού αναζητούν την αλήθεια, δηλαδή την ανάβαση στον χώρο των Ιδεών. Στους ύστερους τώρα διαλόγους τα βασικά χαρακτηριστικά της διαλεκτικής διατηρούνται. Καθώς όλοι οι διάλογοι αυτής της περιόδου είναι άμεσοι, τα μεθοδολογικά στοιχεία προβάλλονται πλέον στον αναγνώστη από το ίδιο το είδος του διαλόγου, που θυμίζει φιλοσοφικό σεμινάριο ή προσομοίωση μαθήματος, αφού διεξάγεται ανάμεσα σε δάσκαλο και έναν προικισμένομαθητή. Η διαλεκτική είναι μια κοινή προσπάθεια δασκάλου και μαθητή να χαρτογραφηθείο χώρος των Ιδεών. Η μετάβαση από μια γενικότερη Ιδέα σε μια ειδικότερη ονομάζεται «διαίρεση» και η αντίστροφη πορεία «συναγωγή». Και ο διαλεκτικός είναι ακριβώς αυτός που μπορεί να συνάγει και να διαιρεί τις Ιδέες σύμφωνα με την πραγματική τους φύση.

«Aυτών των διαιρέσεων και των συναγωγών είμαι και εγώ εραστής, Φαίδρε, αφού θέλω να είμαι ικανός να μιλώ και να σκέφτομαι. Kαι όποτε νομίζω ότι κάποιος άνθρωπος είναι σε θέση να βλέπει την αντικειμενική ενότητα και πολλαπλότητα τον παίρνω από πίσω... Kαι όσους έχουν αυτήν τη δυνατότητα, τους ονομάζω - σωστά ή λάθος, ένας θεός το ξέρει – διαλεκτικούς». Φαίδρος 266c

«Το να διαιρεί κανείς κατά γένη και να μην θεωρεί ότι το διαφορετικό είδος είναι το ίδιο ούτε το ίδιο ότι είναι διαφορετικό, δεν θα λέγαμε ότι είναι το χαρακτηριστικό της διαλεκτικής επιστήμης;»Σοφιστής 253e

Η κριτική διάσταση είναι ουσιαστικό χαρακτηριστικό της πλατωνικής φιλοσοφίας. Η πλατωνική φιλοσοφία δεν αποτελεί άκαμπτο και δογματικό σύστημα, αλλά ανοικτό σύνολο προτάσεων. Αυτό φαίνεται από τον ίδιο τον τρόπο με τον οποίο ο Πλάτων εκθέτει τις θεωρίες του, αλλά και από την ανεξαρτησίατης σκέψης των πιο πιστών μαθητών του και διαδόχων του στην Ακαδημία. Την αναγκαιότητα της κριτικής αποτίμησης την υποδεικνύει ο ίδιος ο Πλάτων όταν αφιερώνει έναν σημαντικό μεταβατικό διαλόγο, τον

Παρμενίδη

, στην κριτική της θεωρίας των Ιδεών. Στον διάλογο αυτό ο γηραιός

Παρμενίδης

επισημαίνει στον νεαρό

Σωκράτη

κάποιες βασικές αδυναμίες της κλασσικής θεωρίας των Ιδεών. Στο στόχαστρο τίθεται η λεγόμενη «μετοχή» Ιδεών και αισθητών, αλλά και η απόλυτη αυτονομία των Ιδεών. Ο Πλάτων δείχνει να αντιλαμβάνεται ότι οι Ιδέες δεν μπορούν αποτελούν ανεξάρτητες αμετάβλητες οντότητες, αλλά κατ’ ανάγκην «συμπλέκονται» (Σοφιστής 259e), συνδεονται δηλαδή ενοιολογικά η μία με την άλλη, και με τη «συμπλοκή¨τους ακριβώς παράγεται η δυνατότητα του λόγου. Ήδη στον πρώιμο

Ευθύφρονα

το «όσιον» ορίζεται ως μέρος της ευρύτερης έννοιας του «δικαίου» (11eκ.ε.) – οπότε υπάρχει μια ουσιαστική σχέση ανάμεσα στις Ιδέες της οσιότητας και της δικαιοσύνης. Στην

Πολιτεία

λέγεται ότι οι εριστικοί δεν διαλέγονται πραγματικά, «γιατί αδυνατούν να αναλύσουν ένα ζήτημα διαιρώντας κατ’ είδη» (454a). Στουςύστερους τώρα διαλόγους, στον

Σοφιστή

, στον

Πολιτικό

και στον

Φίληβο

, το ζήτημα της αμοιβαίας επικοινωνίας των Ιδεών τίθεται πλέον στο προσκήνιο, και ο Πλάτων επιχειρεί να εγκαθιδρύσει ένα δίκτυο σχέσεων μεταξύ των Ιδεών μέσω της μεθόδου της συναγωγής και της διαίρεσης.Οι πλατωνικές διαιρέσεις είναι πάντοτε διχοτομικές: μια γενικότερη Ιδέα διαιρείται σε δύο υποκείμενες Ιδέες, και με τη σειρά της, η μία από τις υποκείμενες Ιδέες διχοτομείται εκ νέου. Με τον τρόπο αυτό μπορούμε να φθάσουμε από τις πιο γενικές Ιδέες στις πιο ειδικές. Με την αντίστροφη πορεία της συναγωγής, έχουμε άνοδο από ειδικές σε γενικότερες Ιδέες. Αργότερα ο Αριστοτέλης θα ακολουθήσει μια παρόμοια μέθοδο μέσω της διακρισης γένους και είδους – ο αριστοτελικός ορισμός ενός είδους γίνεται μέσω του γένους και της «ειδοποιού διαφοράς» (λ.χ. άνθρωπος = ζώον πεζόν δίπουν –ο Πλάτων θα έλεγε ότι η Ιδέα του ζώου εμπεριέχει την Ιδέα του ανθρώπου). Οι πλατωνικές όμως διαιρέσεις και συναγωγές δεν είναι εύκολη υπόθεση, ούτε η μέθοδος είναι τυφλοσούρτης. Η επάρκεια και η ικανότητα του φιλοσόφου θα κριθεί από το αν οι διαιρέσεις του είναι οι σωστές. Όπως λέει ο Πλάτων στον Φαίδρο πρέπει «να τέμνουμε στις φυσικές αρθρώσεις, και να μην επιχειρούμε να θρυματίσουμε άτεχνα κανένα μέρος, με τον τρόπο που το κάνει ο κακός μαγείρας» (265e). Αν οι διχοτομήσεις είναι καίριες, τότε μπορούμε να φανταστούμε ότι η διαλεκτική έχει τη δυνατότητα να σχεδιάσει έναν πλήρη χάρτη των Ιδεών και των αμοιβαίων τους σχέσεων. Ο χάρτης αυτός θα μας βοηθήσει να διακρίνουμε πότε μια Ιδέα μπορεί να «συμπλακεί» με μια άλλη σε ένα αποδεκτό είδος λόγου και πότε όχι – θα μας δώσει δηλαδή τη δυνατότητα να διακρίνουμε την αλήθεια από το ψεύδος.