Κατηγορία: Πρόσωπα

Τόμας Μορ (Sir Thomas More)

Άγγλος ουμανιστής, πολιτικός και συγγραφέας (1477/78-1535). Μαζί με τον φίλο του Έρασμο (1466-1536) θεωρούνται δύο από τους κυριότερους εκπρόσωπους του βορειοευρωπαϊκού ουμανισμού. Εγκαινίασε μια νέα εκδοχή του πολιτικού λόγου, την ουτοπική συγγραφή.

1. Ο βίος και το έργο του Τόμας Μορ

Γεννήθηκε στο Λονδίνο. Ο πατέρας του ήταν δικηγόρος και μετέπειτα εξέχων δικαστής. Έλαβε κλασική παιδεία στην Οξφόρδη και σπούδασε νομικά στο Λονδίνο. Την περίοδο 1499-1503 ασχολήθηκε έντονα με τη θρησκεία και σκεπτόταν να γίνει μοναχός. Δικηγόρος κατ’ επάγγελμα, εισήλθε στην υπηρεσία του βασιλιά Ερρίκου Η’ (1491-1547) το 1517 και έγινε Λόρδος Καγκελάριος το 1529. Επειδή αντιτέθηκε στην απόφαση του βασιλιά να αποσκιρτήσει από τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία και να ιδρύσει την ανεξάρτητη εθνική εκκλησία της Αγγλίας αποκεφαλίστηκε ως προδότης. Ανακηρύχθηκε άγιος της Καθολικής Εκκλησίας το 1935. Στο έργο του περιλαμβάνονται βιογραφίες, ποίηση, επιστολές, μεταφράσεις επιγραμμάτων από την ελληνική και λατινική γραμματεία, καθώς και αντιαιρετικά φυλλάδια με τα οποία εξέφρασε την αντίθεσή του στη θρησκευτική μεταρρύθμιση του Λούθηρου (1483-1546). Το κορυφαίο και μοναδικό φιλοσοφικό του έργο είναι το αριστούργημά του De optimae rei publicae statu deque nova insula utopia, γνωστότερο ως Ουτοπία, το οποίο δημοσιεύτηκε στα λατινικά το 1516 και έκτοτε έχει δεχθεί ποικίλες ερμηνευτικές προσεγγίσεις. Η Ουτοπία προτείνει μια εναλλακτική πραγματικότητα, την οποία ο Μορ χρησιμοποιεί ως μέτρο σύγκρισης και κριτικής της αγγλικής κοινωνίας της εποχής του. Οι κύριοι άξονες του κοινωνικού και πολιτικού συστήματος της Ουτοπίας περιλαμβάνουν τον θεσμό της οικογένειας, την απουσία της ιδιοκτησίας και έναν άμεσο, οιονεί δημοκρατικό τρόπο διακυβέρνησης. Επιπλέον, δίνεται έμφαση στη σφαιρική, θεωρητική και πρακτική εκπαίδευση των κατοίκων της, καθώς αυτή θεωρείται το κλειδί της ευτυχίας –έμφαση η οποία αντανακλά μια επιρροή που δέχθηκε ο Μορ από τον ανθρωπισμό και ιδιαίτερα από τον Έρασμο. Η Ουτοπία υιοθετεί την ευθανασία, τη θρησκευτική ανοχή και την ανεξιθρησκία. Το ποινικό σύστημα αποσκοπεί στην αναμόρφωση της συνείδησης του παραβάτη και στην ένταξή του στην κοινωνία ως παραγωγικού μέλους της μέσω ποινών που επιβάλλουν υποχρεωτική εργασία. Η Ουτοπία έδωσε το έναυσμα για την κοινωνική κριτική που κορυφώθηκε το 19ο αιώνα και το παράδειγμά της άνοιξε τον δρόμο σε άλλα έργα, τα οποία μέσα από την περιγραφή ουτοπιών ή δυστοπιών, ασκούν κοινωνική κριτική ή επιχειρούν να προειδοποιήσουν για μελλοντικούς κοινωνικούς και πολιτικούς κινδύνους.

2. Οι αξίες και ο πλατωνισμός του Μορ

Η Ουτοπία αποτελεί μια συνειδητή προσπάθεια να ξαναγραφτεί με σύγχρονους όρους η πλατωνική Πολιτεία. Ωστόσο, η ομοιότητα αφορά περισσότερο σ’ ένα τυπικό και λιγότερο σ’ ένα ουσιαστικό επίπεδο. Η μορφή του φιλολογικού της είδους, ο διάλογος, μιμείται την πλατωνική γραφή. Οι τεχνικές λεπτομέρειες μαθηματικού τύπου της περιγραφής της χώρας της Ουτοπίας επίσης προσομοιάζουν στην πλατωνική παράδοση. Οι θεματικές ενότητες της περιγραφής της ιδανικής πολιτείας παρουσιάζουν συνάφεια με αντίστοιχες ενότητες της πλατωνικής Πολιτείας. Η συνομιλία με τον Πλάτωνα, ακόμη και σε ανταγωνισμό μαζί του, τυπικά είναι παρούσα μολονότι το συγκείμενο των ιδεών τους είναι διαφορετικό. Ένα κρίσιμο σημείο επαφής της Ουτοπίας με την Πολιτεία αφορά στα αιτήματα της κοινοκτημοσύνης, της απουσίας ιδιοκτησίας και της ισότητας. Πρόκειται όμως για μια συνάντηση που πραγματοποιείται σε σταυροδρόμι, καθώς εκατέρωθεν οι δύο στοχαστές εκκινούν από διαφορετικές ανθρωπολογικές αφετηρίες και καταλήγουν σε αποκλίνοντα αποτελέσματα. Ο Μορ, ασπαζόμενος τις αξίες της φιλαλληλίας και της αδελφοσύνης των πρώτων χριστιανικών κοινοτήτων και της ειλικρινούς χριστιανικής συνείδησης, μας εισάγει σε μια αμείλικτη κριτική της αγγλικής κοινωνίας της εποχής του. Ωστόσο, η κριτική του, διαπερνά το θρησκευτικό της περίβλημα και εισέρχεται στα πολιτικά και οικονομικά προβλήματα, περιγράφοντας με οξύτητα και ειρωνεία φαινόμενα κοινωνικής παθολογίας που προξένησε τόσο το φεουδαλικό σύστημα όσο και η πρωταρχική συσσώρευση του κεφαλαίου, οι περιφράξεις των κτημάτων των ευγενών και η μετατροπή τους σε εριουργούς επιχειρηματίες. Tο αίτημα του Μορ για κοινοκτημοσύνη, για εξάλειψη της ιδιοκτησίας και ισότητα, εγγράφεται στο πλαίσιο της επίτευξης μιας πιο δίκαιης και ίσης κοινωνίας, σε αντιδιαστολή με την πλατωνική οπτική μιας κοινοκτημοσύνης η οποία αφορά μόνο την τάξη των αρίστων και αποσκοπεί στην αποτροπή της διαφθοράς τους, ώστε να διασφαλιστεί η δυνατότητά τους να κυβερνούν.

Τέτοιοι νόμοι (που θέτουν ένα όριο στην ιδιοκτησία) έχουν παρόμοιο αποτέλεσμα με τη δίαιτα και την παρακολούθηση σε μια βαριά αρρώστια. Ανακουφίζουν και μετριάζουν μεν τα συμπτώματα, δεν μπορούν όμως να θεραπεύσουν το πρόβλημα, ούτε να αποκαταστήσουν την υγεία του κοινωνικού συνόλου. Όσο υπάρχει ιδιοκτησία θα δημιουργεί συνέχεια επιπλοκές. (Τ. More, Ουτοπία).
Συγγραφέας: Αναστάσιος Πεχλιβανίδης
  • Kautsky, K. Thomas More and His Utopia with Historical Introduction. New York, 2003.
  • Manuel, F.P., Manuel, F.E. Utopian Thought in the Western World. Cambridge, Mass., 1979.
  • More, Th. Ουτοπία. Αθήνα, 2003.
  • More, Th. Yale Edition of the Complete Works of St. Thomas More, 15 τόμοι. New Haven, London, 1963-1997.
  • Skinner, QPagden, A. ed. . The Languages of Political Theory in Early-Modern Europe. Cambridge, 1987.
Ωριγένης

Ωριγένης

Ο πιο σημαντικός χριστιανός φιλόσοφος των πρώτων αιώνων...

Ο μύθος του σπηλαίου

Ο μύθος του σπηλαίου

Αλληγορία που διηγείται ο Σωκράτης στην αρχή του εβδόμου...

Ο «αντεστραμμένος πλατωνισμός» του Νίτσε

Ο «αντεστραμμένος πλατωνισμός» του Νίτσε

Φιλόσοφος και οξυδερκής κριτικός της θρησκείας, της ηθικής...

Πλάτων και αναλυτική φιλοσοφία

Πλάτων και αναλυτική φιλοσοφία

Στα μέσα του 20ού αιώνα οι πλατωνικές σπουδές, κυρίως στον...