Φιλόσοφος του 4ου αιώνα π.Χ., από τους πρώτους μαθητές του Πλάτωνα στην Ακαδημία, με σημαντική ανεξαρτησία σκέψης και πρωτότυπη συμβολή σε πολλούς τομείς της φυσικής φιλοσοφίας.

Ο Ηρακλείδης καταγόταν από σημαντική οικογένεια της Ηράκλειας του Εύξεινου Πόντου. Σε νεαρή ηλικία έγινε μέλος της πλατωνικής Ακαδημίας, και θα πρέπει να απέκτησε σημαντικό κύρος στους κόλπους της, αφού, κατά τη διάρκεια του 3ου ταξιδιού του Πλάτωνα στη Σικελία, έμεινε αυτός επικεφαλής της Σχολής, ενώ υπήρξε και συνυποψήφιος του Ξενοκράτη για την ανάληψη της σχολαρχίας το 339 π.Χ. Μετά το 339 επέστρεψε στην Ηράκλεια και, κατά τον Διογένη Λαέρτιο (Βίοι V, 86-94), είχε έντονη ανάμειξη στη πολιτική ζωή της πατρίδας του. Αναφέρονται και ανεκδοτολογικές μαρτυρίες που κάνουν λόγογιακάποιου είδους αποθέωση του Ηρακλείδη μετά το θάνατό του.

Ο Διογένης περιγράφει τη μαθητεία του Ηρακλείδη στην Αθήνα ως μια πορεία από τους Πυθαγορείους και τον Πλάτωνα στον Αριστοτέλη. Γι’ αυτό άλλωστε εντάσσει τον βίο του Ηρακλείδη στους Περιπατητικούς. Όσα στοιχεία όμως διαθέτουμε για τη φιλοσοφία του επιβεβαιώνουν τις πλατωνικές του καταβολές. Ο κατάλογος των τίτλων των έργων του είναι ευρύς. Παραπέμπει σε διαλόγους (λ.χ. Κλεινίας, Πρωταγόρας),σε έργα φυσικής φιλοσοφίας (Προς Δημόκριτον, Περί των εν ουρανω), λογοτεχνικής κριτικής (Περί των παρ’ Ευρυπίδη και Σοφοκλει, Λύσεις Ομηρικαί), αλλά περιλαμβάνει και κάποιους τίτλους παράξενους (Άβαρις, Περί της άπνου [γυναικός], Περί των εν Άιδου), που δείχνουν ότι ο Ηρακλείδης είχε μια έντονη έφεση προς τον μυστικισμό.

Η πιο γνωστή συμβολή του Ηρακλείδη στη μεταγενέστερη σκέψη είναι η θέση του για την κίνηση της Γης. Ο Ηρακλείδης πιθανόν να προσπάθησε να ερμηνεύσει το κρυπτικό χωρίο 40b-c του Τίμαιου, όπου ο Πλάτων παρουσιάζει τη Γη «ειλομένην» ή «ιλλομένην» γύρω από τον άξονα του σύμπαντος. Η γραφή και η σημασία της μετοχής αυτής αποτέλεσε ανοικτό πρόβλημα ήδη από τους αρχαίους σχολιαστές – μπορεί να σημαίνει είτε «συμπιεσμένη» είτε «κινουμένη». Ο Ηρακλείδης φαίνεται ότι επέλεξε τη δεύτερη εκδοχή και απέδωσε μια περιστροφική κίνηση στη Γη γύρω από τον άξονά της στο κέντρο του ακίνητου κλειστού σύμπαντος. Και με τον τρόπο αυτό τα ουράνια φαινόμενα «σώζονται».

Ως πλατωνικός ο Ηρακλείδης θα πρέπει να πήρε θέση στην συζήτηση για την αξία της θεωρίας των Ιδεών. Δεν γνωρίζουμε όμως την ακριβή του τοποθέτηση∙ έχουμε μόνο τη γνώμη του Πλούταρχου, ότι αν διαβάσει κανείς τον Ζωροάστρη ή το Περί τα εν Άιδου του Ηρακλείδη δεν βλέπει μεγάλες κοινότητες με τις πλατωνικές θέσεις. Ακολούθησε όμως την πλατωνική παράδοση στο ζήτημα της αθανασίας της ψυχής και της μετενσάρκωσης. Η δική του συμβολή ήταν η απόδοση μιας μορφής υλικότητας στην αθάνατη ψυχή: κατά τον Ηρακλείδη, η ψυχή συνίσταται από φως ή από «αιθέρα», και έχει την προέλευση και την έδρα της στον Γαλαξία.

Ο Ηρακλείδης, όπως την ίδια εποχή και ο Ξενοκράτης, υιοθέτησε μια μορφή ατομισμού. Ονόμασε τα στοιχειώδη του σωμάτια «άναρμους όγκους», όπου το «άναρμος», δηλαδή «χωρίς αρμούς», θα πρέπει να πρόδιδε κάποια αντίθεση προς τα δημοκρίτεια άτομα. Μια αναφορά του Σέξτου Εμπειρικού αντιδιαστέλλει τα άτομα του Δημόκριτου, που χαρακτηρίζονται «απαθή», προς τους όγκους του Ηρακλείδη, που χαρακτηρίζονται «παθητοί». Ίσως λοιπόν η διαφορά να εντοπιζόταν στο γεγονός ότι τα άτομα του Ηρακλείδη, όπως τα στοιχειώδη στερεά του Τίμαιου, μπορούσαν να υποστούν αμοιβαίο μετασχηματισμό.