Ο διάλογος Πολιτικός ανήκει στην ύστατη περίοδο συγγραφικής παραγωγής του Πλάτωνα. Θέμα του είναι o oρισμός του πολιτικού ανδρός.

Το σύνολο σχεδόν των ερευνητών αναγνωρίζει ως πιθανό χρόνο γραφής του διαλόγου το διάστημα 367-360 π.Χ., διάστημα το οποίο μεσολαβεί ανάμεσα στο δεύτερο και το τρίτο ταξίδι του Πλάτωνα στη Σικελία. Ο Πολιτικός ακολουθεί χρονολογικά τον Σοφιστή, κάτι που δηλώνεται και στην εκκίνηση του πλατωνικού κειμένου (258b). Ο Σοφιστής προβαίνει σε συστηματική εφαρμογή της διχοτομικής διαίρεσης ως ένα από τα κυριότερα στοιχεία της διαλεκτικής μεθόδου. Η μέθοδος αυτή καταλαμβάνει ευρύ χώρο και στον Πολιτικό, κάτι που καταδεικνύει τη βαθιά φιλοσοφική συνάφεια αλλά και τη χρονολογική διαδοχή των δύο διαλόγων. Ο Πολιτικός ανήκει στην πλατωνική τετραλογία Θεαίτητος, Σοφιστής, Πολιτικός, Φιλόσοφος. Ο Θεαίτητος, ο εναρκτικός φιλοσοφικός τόπος της τετραλογίας, καταλήγει σε απορητική θέση όσον αφορά τον ορισμό της γνώσης. Ο Θεαίτητος θα συνεχίσει τη διερεύνηση για τον ορισμό του σοφιστή και τη φύση του όντος στον Σοφιστή έχοντας ως συνομιλητή τον Ελεάτη Ξένο. Με τη σειρά του ο Ελεάτης Ξένος θα ηγηθεί μίας νέας διαλεκτικής διερεύνησης στον επόμενο διάλογο Πολιτικό με ερωτώμενο τον Νέο Σωκράτη (πιθανόν προσωποποιεί σπουδαστή της πλατωνικής Ακαδημίας). Εικάζεται λογικά ότι στον τελευταίο διάλογο της τετραλογίας, τον Φιλόσοφο, τα ηνία της συζήτησης θα επανέρχονταν στον Σωκράτη με ερωτώμενο αυτή τη φορά τον Νέο Σωκράτη. Ο Φιλόσοφος όμως δεν γράφτηκε ποτέ.

Προοίμιο: Θεματική του διαλόγου είναι ο ορισμός του Πολιτικού (257a-258b). Ι. Ορισμός του Πολιτικού ως ποιμένα της ανθρώπινης αγέλης. Κριτική του συγκεκριμένου ορισμού (258b-277d)

1. Διαίρεση των Επιστημών 258b-262a

2. Παρέκβαση περί της Μεθόδου 262a-264b

3. Επανάληψη της Διαίρεσης και Κριτική. Οι αντίπαλοι του Πολιτικού 264b-268d

4. Ο Μύθος των Κοσμικών Περιόδων - Το Διδακτικό Πόρισμα του Μύθου 268d-277c.

ΙΙ. Το Παράδειγμα της Υφαντικής (277d-287b)

1. Ορισμός και Χρήση του Παραδείγματος 277d-279a

2. Η Υφαντική και οι Αντίπαλοί της 279a-281d

3. Οι Βοηθητικές Τέχνες της Υφαντικής 281d-283a

4. Το Ορθό Μέτρο (283b-287b)

ΙΙΙ. Ορισμός του Πολιτικού. Ο Βασιλικός Υφαντής (287b-311c)

1. Υποδεέστεροι Βοηθοί και Ανταγωνιστές του Πολιτικού 287b-291b

2. Οι Πραγματικοί Ανταγωνιστές του Πολιτικού 291b-c

3. Η Επιστήμη ως Κριτήριο της Αξίας των Πολιτευμάτων – Η Νομιμότητα ως Αναπληρωματικό Κριτήριο

4. Οι Μεγάλοι Βοηθοί του Πολιτικού 303d-305e

5. Το Ενωτικό Έργο του Βασιλικού Υφαντή 305e-311c

Ι. Ορισμός του Πολιτικού ως ποιμένα της ανθρώπινης αγέλης. Κριτική του ορισμού.

Από την αρχή του διαλόγου ο Σωκράτης παραδίδει τα ηνία της έρευνας στον Ξένο από την Ελέα με συνεπίκουρο έναν νεαρό μαθητευόμενο, τον Νέο Σωκράτη. Η διαλεκτική έπρεπε τώρα να απαλλαγεί από την υποκειμενική επήρεια του Σωκράτη και να αποκτήσει αντικειμενικά-επιστημονικά ερείσματα. Οι τωρινοί «εχθροί» δεν είναι οι παλιοί σοφιστές και πολιτικοί αλλά η σοφιστική πρακτική των νέων σχολών φιλοσοφίας, η οποία καθιστά τον ορθολογικό συλλογισμό αδύνατο και οδηγεί τη σκέψη στο πεδίο του ατόπου. Σε αυτή τη νέα απειλή ο Πλάτων αντιτάσσει μια νέα μέθοδο (τη «συναγωγή» και τη «διαίρεση») και ο πλατωνικός στοχασμός αυτονομείται σε κάποιο βαθμό από το «δόγμα» της θεωρίας των Ιδεών, περνώντας θα λέγαμε από μια ιδεαλιστική σε μία περισσότερο λογική φάση. Η λογική διαίρεση ως νέα φάση της διαλεκτικής μεθόδου προσπαθεί να διακρίνει το αληθινό είδος από το απλό μέρος μιας έννοιας. Η έννοια που υφίσταται τη διατομή τέμνεται σε δύο μέρη, από τα οποία μόνο το ένα αποτελεί και είδος, μορφή της, ενώ το άλλο παραμένει απλά μέρος, στερείται ειδοποιού γνωρίσματος. Η ειδοποιός διαφορά της εξεταζόμενης-οριζόμενης έννοιας, είναι αυτό που καθορίζει την πορεία της διαδοχικής διαίρεσης πάντα προς τα δεξιά μέχρι το έσχατο ἄτμητον εἶδος. Απόρροια αυτών των έλλογων διαλεκτικών διακρίσεων είναι ο επιχειρούμενος πρώτος ορισμός του πολιτικού-βασιλικού ανδρός: ο Πολιτικός ή Βασιλικός άνδρας είναι ποιμήν της ανθρώπινης αγέλης, καθώς κατέχει την επιστήμη της επιμέλειας-νομής του ανθρώπου, επιστήμη η οποία έχει επιτακτικό χαρακτήρα και ασκεί διευθυντική επιρροή στους αποδέκτες της επιμέλειάς της με στόχο τη βιολογική τους διατήρηση. Στον συγκεκριμένο ορισμό διατυπώνονται δύο σοβαρές αμφισβητήσεις (267c: 1η αμφισβήτηση → και άλλοι τεχνίτες μπορούν να διεκδικήσουν την επιμέλεια της ανθρώπινης αγέλης, 268a-c: 2η αμφισβήτηση → ενώ ο ποιμένας έχει εξολοκλήρου την επιμέλεια του κοπαδιού του, ο πολιτικός «μοιράζεται» την επιμέλεια των ανθρώπων με άλλους τεχνίτες), στις οποίες προσφέρεται ως απάντηση ο περίφημος Μύθος των Κοσμικών Περιόδων (268d-274d). Η εναλλαγή (α) της θεϊκής και (β) της αυτόνομης περιστροφής του σύμπαντος, με όλα τα παρεπόμενα που αυτή έχει, οδηγεί στην τρίτη και οριστική αμφισβήτηση του πρώτου ορισμού (3η αμφισβήτηση → ο θεϊκός ποιμήν αλλά και ο ποιμήν των αμνών διαφέρει οντολογικά από το κοπάδι του και γι’ αυτό υπερέχει αυτού, ενώ ο άνθρωπος πολιτικός είναι ίδιας οντολογικής βαθμίδας με τους ανθρώπους-πολίτες του), η οποία καταλήγει με τη σειρά της στη διατύπωση ενός δεύτερου ορισμού: Ως πολιτική τέχνη ορίζεται η (αγελαιοκομική) επιμέλεια που ασκείται στην ανθρώπινη αγέλη, ελεύθερα προσφερόμενη και ελεύθερα (εκούσια) αποδεκτή, και το υποκείμενο που ασκεί την εν λόγω επιμέλεια είναι ο αληθινός βασιλιάς και πολιτικός (276e).

II. Το Παράδειγμα της Υφαντικής (277d-287b)

Το παράδειγμα της υφαντικής τέχνης χρησιμοποιείται για να εισχωρήσει η έρευνα από το φαινομενικό στο ουσιαστικό, από το φαίνεσθαι στο εἶναι του πολιτικού διακυβεύμτος. Η Υφαντική είναι ένα είδος σύνδεσης (281a) και πρέπει να διακριθεί από τις τέχνες με τις οποίες συνεργάζεται στενά και από αυτές με τις οποίες έχει συγγένεια. Σε όλα τα πράγματα -όπως βεβαίως και στη διαλεκτική- διακρίνονται δύο μεγάλες τέχνες, εκείνη της σύνθεσης και η άλλη του διαχωρισμού. Η υφαντική είναι η τέχνη της συμπλοκής του υφαδιού και του στημονιού. Η αναλογία της υφαντικής στο πολιτικό επίπεδο είναι η τέχνη του ορθού μέτρου, η μετρητική τέχνη. Το ορθό μέτρο δεν διακρίνεται από σχετικότητα, είναι το ορθό μέσον ανάμεσα στην υπερβολή και στην έλλειψη.

III. Ορισμός του Πολιτικού. Ο Βασιλικός Υφαντής (287b-311c)

Το κριτήριο διάκρισης του αληθινού πολιτικού από τους άλλους τεχνίτες-ανταγωνιστές και τους κίβδηλους μιμητές της τέχνης του (σοφιστές, δημαγωγούς) είναι η γνώση του ορθού μέτρου ανάμεσα στην υπερβολή και στην έλλειψη, δηλαδή η μετρητική τέχνη, η οποία αποτελεί προέκταση της φιλοσοφικής μεθόδου της λογικής διαίρεσης και επικυρώνει την άρρηκτη σχέση φιλοσοφίας και πολιτικής. Συνεπώς, υπό το επιστημονικό αυτό κριτήριο ο μόνος αληθινός πολιτικός και το μόνο αληθινό πολίτευμα είναι αυτό που δεν άρχουν οι συμβατικοί νόμοι αλλά ο μετά φρονήσεως βασιλικός άνδρας (294a). Αλλά επειδή ένας τέτοιος πολιτικός άνδρας δεν παρουσιάζεται εκ φύσεως στις ανθρώπινες κοινωνίες, πρέπει να οριστεί ο νόμος (η γραπτή παρακαταθήκη των κανόνων διακυβέρνησης του πολιτικού επιστήμονα) ως κριτήριο εγγύτητας ενός πολιτεύματος με το άριστο, ενώ η ανομία ως κριτήριο απομάκρυνσης-σφάλματος.Έτσι φθάνουμε στην εξής κατάταξη των πολιτευμάτων:

Ακολουθεί η ανάπτυξη του έργου του βασιλικού υφαντή (του πολιτικού ανδρός) στο πεδίο του πολιτικού πράττειν. Η πολιτική συνύφανση, μέσω της γνώσης της πολιτικής επιστήμης και της εφαρμογής του ορθού μέτρου, των αντίθετων τάσεων της ανθρώπινης φύσης, που εκφράζονται μέσω των αρετών της σωφροσύνης και της ανδρείας, ανάγεται στον κυριότερο παράγοντα επίτευξης της πολιτικής ορθότητας τόσο στον ιδιωτικό όσο και στο δημόσιο βίο. Αυτό είναι το άριστο τέλος του μεγαλοπρεπέστατου υφάσματος της πολιτικής πράξης (311b: Τοῦτο δὴ τέλος ὑφάσματος εὐθυπλοκίᾳ συμπλακὲν γίγνεσθαι φῶμεν πολιτικῆς πράξεως) - η ορθή αρμονία όλων των μελών της πόλης προς τον άριστο τελικό σκοπό, που ορίζεται από την πολιτική επιστήμη και καθορίζεται από την ιδιαίτερη φύση των πολιτικών μελών αλλά και του συνολικού πολιτικού δημιουργήματος.