Η μυστική σκέψη της Δύσης αντλεί σταθερά από τον πλατωνισμό. Ιδιαίτερα γόνιμη ήταν η περίοδος από τον 12ο έως τον 16ο αιώνα, με σημαντικές μορφές και πολυάριθμες ασκητικές κοινότητες, οι οποίες πρόβαλαν την ερωτική αμεσότητα και τον εξαγνισμό της ψυχής μέσα από την αποφατική αναγωγή ή ενοποίηση του νου.

Η μυστική σκέψη της Δύσης θεμελιώνεται κυρίως στα έργα του *

Αυγουστίνου

, του Κασσιανού, του Μεγάλου Γρηγορίου και του Βυζαντινού συγγραφέα γνωστού ως *

Διονυσίου Αρεοπαγίτη

. Η ένταση της επαφής με τον πλατωνισμό στον 12ο αιώνα οφείλεται στην αναθέρμανση των σχετικών σπουδών στο Βυζάντιο και σε περισσότερο ενδογενείς ορμές, στην ανανέωση του ενδιαφέροντος για τα αρεοπαγιτικά συγγράμματα, για τον *

Εριγένη

και για τον *

Βοήθιο

. Το Βιβλίο των είκοσι τεσσάρων Φιλοσόφων (Liber XXIV Philosophorum, αγνώστου, 12ος αι.) περιέχει νεοπλατωνικές θεωρήσεις και προσδιορίζει ολόκληρη την εν συνεχείᾳ μυστική σκέψη. Τον 13ο αιώνα ο Γουλιέλμος του Μαίρμπεκε (Willem van Moerbeke) μεταφράζει τη Θεολογική Στοιχείωση του *

Πρόκλου

, εν μέρει ήδη γνωστή μέσα από το φερόμενο ως αριστοτελικό Βιβλίο για τις Αιτίες (*

Liber De Causis

). Τη μεγάλη ορμή του μυστικού ρεύματος εγκαινιάζει ο Βερνάρδος, ηγούμενος της Μονής του Κλαιρβώ (Bernard de Clairvaux, 1090–1153), ο οποίος θεωρήθηκε ακόμη και πλατωνικός, κυρίως για τη μεγάλη έμφαση στον έρωτα ως πνευματική δύναμη που ανυψώνει την ψυχή.

Ο Ούγος του αγίου Βίκτωρος (Hugo de St. Victor, περ. 1096–1141) συμβάλλει στην ανανεωμένη σπουδή των αρεοπαγιτικών συγγραφών. Αναγνωρίζοντας τον Θεό στην ψυχή, προβάλλει την αληθινή γνώση ως αυτογνωσία.

Η Χίλντεγκαρτ, ηγουμένη της Μονής του Μπίνγκεν (Hildegard von Bingen, 1098–1179), διδάσκει για την ενότητα Δημιουργού και πλασμάτων. Ο Φραγκίσκος της Ασσίζης (Francesco d’Assisi, 1181/2–1226) πλησιάζει στη μυστική ώς έναν βαθμό, τονίζοντας τη μίμηση του θείου Πάθους και τη θεοπρέπεια της φύσης. Ο Φραγκισκανικός Μποναβεντού¬ρα (Bonaventura, 1217–1274), λόγιος με βαθιά επαφή με τον πλατωνισμό, θεμελιώνει τη μυστική σκέψη που έπεται. Ο έρωτας δίνει στην ψυχή δύναμη αναγωγής στον ένσαρκο Λόγο και έπειτα στην Αρχή από όπου γεννιέται ο Λόγος και απορρέει ο κόσμος. Η ‘Devotio Moderna’, που ίδρυσε ο Γκρούτε (Geert Groote, 1340–1384), δεν κατόρθωσε να μετριάσει την κυριαρχία του σχολαστικισμού. Το πιο γνωστό έργο της παράδοσης αυτής είναι η Μίμηση Χριστού, ηθικολογική πραγματεία του Θωμά της Κέμπης (Thomas à Kempis, 1380–1471), υποτείνοντας τη μυστική ορμή μέσα στη συμβατική θρησκευτικότητα. Χάρη στην ‘ελευθεριότητά’ τους, με βαρύνουσα την προσφυγή στις δημιουργικές δυνάμεις της μητρικής γλώσσας, οι ασκητικές κοινότητες των ‘Beguines’ και ‘Beghardi’ (ονόματα αδιευκρίνιστης σημασίας) διαμόρφωσαν πιο προσωπική θρησκευτικότητα. Ο υψηλός έρωτας είναι ο πλατωνικός, θεμελιωμένος στην καθαρότητα της ψυχής φωτιζόμενης από τον αρχέτυπο Λόγο. Αν και χωρίς απόσχιση από την Εκκλησία, η ευσέβεια αυτή τρόμαξε τον αυστηρό εθιμισμό της παπωσύνης. Χαρακτηριστική η περίπτωση της Πορέτ (Marguerite Porète), που εκτελέστηκε το 1310 επειδή όσα δίδασκε για τη δυνατότητα της ψυχής να φθάσει στη θεία όραση φάνηκαν να υποτιμούν την αξία των εκκλησιαστικών θεσμών. Το έργο της Καθρέφτης των Απλοϊκών Ψυχών σκανδάλισε αλλά και θαυμάστηκε. Στην ένωση με τον Δημιουργό η ψυχή βυθίζεται στο άκρο Αγαθό, χάνοντας τη δυνατότητα διακρίσεων. Ο Καθρέφτης της Πορέτ επέδρασε σε μία από τις πιο σημαντικές προσωπι¬κό¬τητες της χριστιανοσύνης, τον Μάιστερ Έκκαρτ (Meister Eckhart, 1260–1329). Τον Έκκαρτ εμπνέουν προσωπικά μυστικά βιώματα, η ασκητική και θεωρητική παράδοση της Εκκλησίας και ιδίως των Δομηνικανών, ο θερμός γυναικείος μοναχισμός, όλα διαμορφωμένα μέσα από τον σχολαστικισμό, τον νεοπλατωνισμό και μια ποιητική γλώσσα, που δεν έπαψε ποτέ να εκπλήσσει. Στη σκέψη του, η ένωση Θεού και ανθρώπου αγγίζει την απόλυτη ταυτότητα. Όλα τα πράγματα είναι σαν ‘χρωματισμένα’ από τη Θεότητα, εφόσον προϋπάρχουν ιδεατά στην αιτία τους συμμετέχοντας στις προαιώνιες τριαδικές σχέσεις.

Η Μέχτιλτ (Mechthild von Magdeburg, 1207/10–1282/94) εξομολογείται πόθο για τον Νυμφίο και θαυμασμό για τη γενεσιουργό υπερχείλιση της Θεότητας στα πλάσματά της. Στο περιβάλλον του Έκκαρτ ανήκει ο Τάουλερ (Johannes Tauler, 1300–1361), επηρεασμένος επίσης από τα αρεοπαγιτικά συγγράμματα και τον Βερνάρδο του Κλαιρβώ. Ο Σώυσε (Heinrich Seuse, 1295–1366), Δομηνικανός, μαθητής του Έκκαρτ, τονίζει το ερωτικό στοιχείο στη σχέση Θεού και ανθρώπου, αποφεύγοντας έννοιες ύποπτες για πανθεϊσμό. Στη ‘σχολή’ του Έκκαρτ και στον Διονύσιο στηρίζεται η Γερμανική Θεολογία (Theologia Deutsch, τέλος 14ου αι.), όπου δίδεται έμφαση στην ένωση του νου με τη θεία προέλευσή του ως βύθιση στον άρρητο εαυτό του.

Ο Ιωάννης του Ρόισμπρουκ (Jan van Ruysbroek, 1293–1381) περιγράφει την επιστροφή στην άβυσσο της Θεότητας, με τα όντα σαν να ‘λιώνουν’ στην υπερούσια μακαριότητα. Τη σκέψη του επηρεάζει η Χάντεβάιχ της Βραβάνδης (Hadewijch van Brabant, μέσα 13ου αι.), που τονίζει τη δυνατότητα της ερωτικής ορμής να υπερβαίνει κάθε περατότητα, καταλαβαίνοντας στη συνάντηση της ψυχής με τον Θεό την ένωση δύο αβύσσων.

Ο Ρόουλ (Richard Rolle, περ. 1305/10–1349) προβάλλει την ασκητική αναχώρηση ως προετοιμασία για τη μυστική αίσθηση, οπότε ο άνθρωπος αποκτά αγγελική υμνητική θέρμη. Η Κλίμακα της Τελειότητας (Scale of Perfection) του Χίλτον (Walter Hilton, 1340–1396) τονίζει τη σωτηρία ως ανάμνηση του Χριστού που ζει στην ψυχή. Η βαθύτητα της μυστικής σκέψης που γεννιέται στην ηπειρωτική Ευρώπη, εμφανίζεται στην Αγγλία κυρίως με την Ιουλιανή του Νόργουϊτς (Julian of Norwich, περ.1342–1416). Ο θείος έρωτας θεμελιώνεται στην άμεση εποπτεία της Θεότητας. Η ενύπαρξη της κτίσης στην πατρική Πηγή είναι συνεχής και χωρίς τέλος. Τη βαθιά επαφή της αγγλόφωνης μυστικής με τον αποφατισμό των αρεοπαγιτικών συγγραφών φανερώνει ο Γνόφος της Αγνωσίας (Cloud of Unknowing, 14ος αι.), εξωθώντας στην ενοποίηση του νου πέρα από όλες τις έννοιες και πράξεις. Ο συγγραφέας πιθανώς ταυτίζεται με τον μεταφραστή της Μυστικής Θεολογίας του Διονυσίου, απ’ όπου ο νεοπλατωνισμός πυροδότησε την αγγλική μυστική με ορμή που φθάνει ώς τις ημέρες μας. Την αυτογνωσία ως απόδειξη θεογνωσίας τονίζει η Αικατερίνη της Σιένα (Caterina da Siena, 1347–1380). Εμπνεόμενος από τα αρεοπαγιτικά συγγράμματα και τον Έκκαρτ, ο Νικόλαος Κουζανός (Nicolaus Cusanus, 1401–1464) οδηγείται σε έναν ιδιαίτερο αποφατισμό μόνιμου ανοίγματος στη θεία γνώση –που πάντα διαφεύγει και ποτέ δεν είναι τελείως απρόσιτη– σε μία άπειρη μορφή, που αποτραβάει την ψυχή από τον κόσμο εξαγνίζοντας τον άνθρωπο. Τη σημασία του έρωτα στην ένωση με τον Θεό τονίζουν εμπνεόμενοι από τον Διονύσιο ο Φραγκίσκος της Σάλης (François de Sales, 1567–1622) και ο Ιωάννης του Σταυρού (Juan de la Cruz, 1542–1591). Σύμφωνα με τον Ιωάννη, η θεία χάρη αδειάζει την ψυχή από το παλαιό της περιεχόμενο. Η διανοητική και επιθυμητική νύχτα της αγνωσίας ελευθερώνει προς το φως της Θεότητας.

Η Τερέζα της Άβιλα (Teresa d’Ávila, 1515–1582) και ήδη ο Ιγνάτιος Λογιόλα (Ignacio de Loyola, 1491–1556) ιδρύουν έναν χριστιανικό ‘διαλογισμό,’ επιδιώκοντας συναρπαγή στη Θεότητα μέσα από την ενθύμηση των Παθών. Στην ‘ενεργοποίηση’ της Θεότητας στην ψυχή δίνει επιπλέον έμφαση η Τερέζα. Στο έργο της Εσώτερο Κάστρο περιγράφει επτά διαμονές της ψυχής βυθιζόμενης στην εσωτερικότητά της, στο Κάστρο όπου βρίσκεται ο Νυμφίος. Πρόκειται για την πλατωνική αυτογνωσία ως ανακάλυψη της θείας Πηγής.

Ο χριστιανός ουμανιστής και μυστικός Πίντο (Heitor Pinto, περ.1528–1584), στην Εικόνα τού Χριστιανικού Βίου (μεταξύ 1563–1572), αποτελούμενη από έντεκα διαλόγους ‘à maneira de Platão,’ όπως το συστήνει ο εκδότης του, επιζητεί ορισμούς των αρετών, των αγαθών και της τέλειας φιλοσοφίας, καταλαβαίνοντας την θεωρία πέρα από όλα τα πράγματα, όταν η ψυχή ενοποιείται στη θεία μακαριότητα. Πολλά οφείλει στα αρεοπαγιτικά συγράμματα ο Φραγκίσκος Ταβάρες (Francisco de Sousa Tavares, 16ος αι.), τονίζοντας τη σοφή άγνοια και τον θείο έρωτα, που εμπνέει ο Θεός στην ένωση μαζί Του. Η θεία Εικόνα ουσιώνει την ψυχή αποτελώντας, όπως στον Πλάτωνα, το υψηλότερο ‘σημείο’ του νου, όπου θεία και ανθρώπινη σκέψη εφάπτονται.