Από την αρχαιότητα μας σώζονται έξι εκτενείς βιογραφίες του Πλάτωνα, από τις οποίες αντλούμε πληροφορίες για τη ζωή του φιλοσόφου.

Στοιχεία για τη ζωή του Πλάτωνα μάς παραδίδουν διάφορες αρχαίες πηγές, ξεκινώντας από τους ίδιους τους πλατωνικούς διαλόγους, χωρία των οποίων περιέχουν πληροφορίες για την ιστορία και τα πρόσωπα του οικογενειακού του περιβάλλοντος. Σημαντικές πληροφορίες βρίσκουμε στην έβδομη πλατωνική επιστολή, η γνησιότητα της οποίας ωστόσο αμφισβητείται. Ο

Αριστοτέλης αναφέρεται σε στιγμιότυπα της φιλοσοφικής κυρίως δραστηριότητας του Πλάτωνα, ενώ μεταγενέστεροι συγγραφείς όπως ο

Κικέρων, ο

Πλούταρχος, ο Αθήναιος, ο Στοβαίος κ.ά., αφηγούνται ιστορίες από τη ζωή του φιλοσόφου. Ωστόσο, τα κείμενα αυτά δε συνιστούν βιογραφίες με την αυστηρή έννοια του όρου. Οι πρώτες βιογραφίες του Πλάτωνα γράφτηκαν από τους ίδιους τους μαθητές του, μεταξύ άλλων του Σπεύσιππου, του Ξενοκράτη, του Φίλιππου Οπούντιου. Αυτές αποτέλεσαν τις βασικές πηγές των σωζόμενων βιογραφιών του Πλάτωνα, η παλαιότερη από τις οποίες (αυτή του Φιλόδημου) ανήκει στον 1ο αι. π.Χ.

Η αρχαία βιογραφία είναι λογοτεχνικό είδος που στόχο της έχει περισσότερο να σκιαγραφήσει την προσωπικότητα του βιογραφούμενου και λιγότερο να εξακριβώσει ή να τεκμηριώσει τις πληροφορίες που παραδίδει. Ιδιαίτερα οι αρχαίοι βίοι φιλοσόφων μαρτυρούν την προσπάθεια των συγγραφέων τους να αναδείξουν ένα φιλοσοφικό πρότυπο και να προτείνουν ένα τρόπο ζωής, συνδέοντας το έργο με τη ζωή του εκάστοτε βιογραφούμενου. Στην προσπάθειά τους αυτή, οι βιογράφοι χρησιμοποιούν τεχνικές όπως τη μετατροπή φιλοσοφικών χωρίων σε βιογραφικά επεισόδια ή τη μεταφορά της ίδιας ιστορίας από τον έναν φιλόσοφο σε άλλον. Έτσι, η μυθοπλαστική διάσταση της αρχαίας βιογραφίας συχνά καθιστά αδύνατη τη διάκριση ανάμεσα στη λογοτεχνική φαντασία και την ιστορική πραγματικότητα. Τα χαρακτηριστικά αυτά διαθέτουν και οι αρχαίες βιογραφίες του Πλάτωνα. Για παράδειγμα, σε όλους τους σωζόμενους βίους του Πλάτωνα (με εξαίρεση αυτήν του Φιλόδημου, η αρχή της οποίας έχει χαθεί), η γέννηση του φιλοσόφου παρουσιάζεται ως παρθενογένεση που οφείλεται στην παρέμβαση του θεού Απόλλωνα. Οι αρχαίοι βιογράφοι του Πλάτωνα περιγράφουν ακόμα και το τελευταίο όνειρο που είδε ο Πλάτων πριν πεθάνει! Τέτοια στοιχεία, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, περιέχονται σε όλες τις αρχαίες πλατωνικές βιογραφίες και πιστοποιούν την πρώιμη μυθοποίηση του φιλοσόφου.

Η βασική κοινή δομή των βιογραφιών του Πλάτωνα περιλαμβάνει τα εξής:

1. Γέννηση του Πλάτωνα με την παρέμβαση του Απόλλωνα και αριστοκρατική καταγωγή.

2. Εκπαίδευση: γυμναστική, γραμματική, μουσική.

3. Νεότητα: ενασχόληση με την ποίηση (ή/και τη ζωγραφική).

4. Γνωριμία με τον

Σωκράτη και μαθητεία.

5. Αναχώρηση από την Αθήνα μετά τον θάνατο του Σωκράτη.

6. Τρία ταξίδια στη Σικελία. Σε αυτά περιγράφεται η σχέση με τον τύραννο των Συρακουσών, η φιλία με τον Δίωνα και η επιστροφή του στην Αίγινα ως δούλου.

7. Άλλα ταξίδια, που κατά κανόνα συμπεριλαμβάνουν την Αίγυπτο.

8. Ίδρυση της

Ακαδημίας και φιλοσοφική δραστηριότητα.

9. Θάνατος του φιλοσόφου και ταφή (κοντά) στην

Ακαδημία. Στις περισσότερες βιογραφίες ακολουθεί η παράθεση των ονομάτων (ή και των βιογραφιών) των διαδόχων του Πλάτωνα στην

Ακαδημία.

1) Φιλόδημος, Σύνταξις τῶν φιλοσόφων (PHerc. 1021 και 164)

Πρόκειται για τους μοναδικούς σωζόμενους παπύρους που περιέχουν βιογραφία του Πλάτωνα καθώς και την ιστορία της Ακαδημίας. Ανακαλύφθηκαν μαζί με εκατοντάδες άλλους στα μέσα του 18ου αιώνα, μετά από ανασκαφή στην πόλη Ερκολάνο (νότια της Νάπολης). Όπως όλα δείχνουν, οι δύο πάπυροι ανήκουν στο έργο του επικούρειου φιλοσόφου Φιλόδημου (1ος αι. π.Χ.), Σύνταξις τῶν φιλοσόφων. Το έργο αυτό αποτελείτο από δέκα βιβλία, αφιερωμένα στην ιστορία των φιλοσοφικών σχολών της αρχαιότητας, από τα οποία σώζονται σήμερα εκτενή αποσπάσματα μόνο για την ιστορία της Ακαδημίας (γνωστό και ως Index Academicorum ή Historia Academicorum) και της σχολής των Στωικών. Η αρχή αυτής της βιογραφίας του Πλάτωνα δε σώζεται. Επιπλέον, το κείμενο είναι σε πολλά σημεία δυσανάγνωστο εξαιτίας της φθοράς των παπύρων.

Η σύνθεση της βιογραφίας δεν αποτελεί πρωτότυπο έργο του Φιλόδημου∙ ο συγγραφέας επεξεργάζεται και αντιγράφει παλαιότερες -κυρίως ελληνιστικές- πηγές (όπως ο Νεάνθης και ο Δικαίαρχος). Η πρώτη στήλη του παπύρου αναφέρεται στη συμβολή του Πλάτωνα στη φιλοσοφία, ενώ το πρώτο βιογραφικό επεισόδιο που διαβάζουμε είναι η μαθητεία του Πλάτωνα κοντά στον Σωκράτη. Ακολουθούν τα ταξίδια του Πλάτωνα στη Σικελία και η σχέση του με τον

Δίωνα, το θέμα της σπουδαιότητας που απέδιδε ο Πλάτων στα μαθηματικά και ο θάνατός του. Με εξαίρεση το τελευταίο θέμα, όλα τα υπόλοιπα μάς είναι γνωστά και από μεταγενέστερες πηγές. Η εκδοχή του Φιλόδημου για τον θάνατο του φιλοσόφου περιγράφει τις τελευταίες του στιγμές συνοδεία μουσικής μιας αυλητρίδας. Πιθανόν η σκηνή να υποδηλώνει την πυθαγόρεια πρακτική αντιμετώπισης του πυρετού μέσω της μουσικής. Το βιβλίο συνεχίζει με την ιστορία της Ακαδημίας ακολουθώντας τη βασική δομή των διαδοχῶν, παρουσιάζοντας δηλαδή τη συνέχεια της σχολής από δάσκαλο σε μαθητή. Το τελευταίο πρόσωπο για το οποίο παραθέτει βιογραφικά στοιχεία είναι ο Φίλων ο Λαρισαίος (154/3–84/3 π.Χ.), ο τελευταίος σχολάρχης της Ακαδημίας ως την καταστροφή της από τον Σύλλα το 86 π.Χ.. Στην τελευταία στήλη του παπύρου παρατίθενται λίστα ονομάτων των πλατωνιστών της επόμενης γενιάς, χωρίς περισσότερες λεπτομέρειες.

2) Απουλήιος, De Platone et dogmate eius 1.1-4

Από τον Λούκιο

Απουλήιο, γνωστό και ως Απουλήιο Πλατωνικό (2ος αι. μ.Χ.), προέρχεται η δεύτερη παλαιότερη σωζόμενη βιογραφία του Πλάτωνα. Είναι, επίσης, η μόνη αρχαία βιογραφία του Πλάτωνα γραμμένη στα λατινικά. Το έργο του De Platone et dogmate eius ξεκινά με τα βιογραφικά στοιχεία του Πλάτωνα και συνεχίζει με μια συνοπτική έκθεση των φιλοσοφικών του θέσεων. Στο πρώτο βιβλίο εξετάζεται η φυσική πλατωνική φιλοσοφία, στο δεύτερο η ηθική, ενώ το τρίτο βιβλίο, το οποίο στην αρχή του έργου προαναγγέλλεται ότι θα είναι αφιερωμένο στη λογική, είτε δε γράφτηκε ποτέ είτε χάθηκε κατά τη χειρόγραφη παράδοση.

Η βιογραφία που μας παραδίδει ο Απουλήιος για τον Πλάτωνα είναι συνοπτική. Όπως είναι φυσικό για έναν μυθιστοριογράφο, ο Απουλήιος επιμένει στα μυθοπλαστικά στοιχεία του πλατωνικού βίου, όπως η θεϊκή καταγωγή του και το προφητικό όνειρο του Σωκράτη πριν από τη γνωριμία του με τον Πλάτωνα. Η γενικότερη τάση του Απουλήιου απέναντι στον Πλάτωνα είναι ιδιαίτερα ευνοϊκή.

3)

Διογένης Λαέρτιος, Βίοι καὶ γνῶμαι τῶν ἐν φιλοσοφίᾳ εὐδοκιμησάντων, 3.1-47

4) Ολυμπιόδωρος, Σχόλια εἰς τὸν Πλάτωνος Ἀλκιβιάδην, 2.14-3.2

Μετά τον Διογένη ακολουθούν τρεις περίπου αιώνες μέχρι την επόμενη σωζόμενη βιογραφία του Πλάτωνα. Αυτή βρίσκεται στην εισαγωγή των σχολίων στον πλατωνικό διάλογο

Αλκιβιάδη Ι, που αποδίδονται στον

Ολυμπιόδωρο (6ος αι. μ.Χ.)  Ο συγγραφέας δικαιολογεί την έναρξη του σχολιασμού του διαλόγου με τον βίο του Πλάτωνα χάριν παιδεύσεως. Η έμφαση στον παιδαγωγικό χαρακτήρα της φιλοσοφίας επανέρχεται και στην ίδια τη βιογραφία του Πλάτωνα, καθώς σημειώνονται λεπτομερώς όλες οι εκπαιδευτικές εμπειρίες του φιλοσόφου. Δε συναντάμε στη βιογραφία του Ολυμπιόδωρου καινούριες πληροφορίες. Η δομή της βιογραφίας του ακολουθεί, επίσης, τη συμβατική σειρά επεισοδίων των προγενέστερων πλατωνικών βίων.

5) Ανώνυμος, Προλεγόμενα τῆς Πλάτωνος φιλοσοφίας

Τα Προλεγόμενα ανήκουν στα διδακτικά εγχειρίδια πλατωνικής φιλοσοφίας της ύστερης αρχαιότητας. Ο συγγραφέας τους παραμένει άγνωστος, πιθανόν ανήκε στον κύκλο της σχολής της Αλεξάνδρειας του 6ου αι. μ.Χ. Στο τέλος του έργου δηλώνεται ρητά ότι έχει γραφτεί ως εισαγωγική διάλεξη (προτέλεια) στην πλατωνική φιλοσοφία. Εκτός από τη βιογραφία του Πλάτωνα με την οποία ξεκινά, το ενδιαφέρον επικεντρώνεται στον διαλογικό χαρακτήρα του πλατωνικού έργου και τη μέθοδο διδασκαλίας του φιλοσόφου.

Η δομή της πλατωνικής βιογραφίας των Προλεγόμενων παρεκκλίνει από τη συνήθη. Ο συγγραφέας αναδιαρθρώνει το διαθέσιμο υλικό του, προκειμένου να υπερασπιστεί πιο σθεναρά τη σύνδεση του Πλάτωνα με τον Απόλλωνα. Από την αρχή ως το τέλος του βίου ο Πλάτων παρουσιάζεται ως Ἀπολλωνιακός, χαρακτηρισμό που ο ανώνυμος συγγραφέας υπερασπίζεται με πέντε διαφορετικά επιχειρήματα.

6) Σούδα, Πλάτων

Η Σούδα, βυζαντινό εγκυκλοπαιδικό λεξικό του 10ου αι., είναι ένα κολοσσιαίο έργο που περιλαμβάνει περισσότερα από τριάντα χιλιάδες λήμματα. Αποτελεί συμπίλημα πολυάριθμων πηγών και διασώζει πολύτιμες πληροφορίες για την ιστορία του αρχαίου κόσμου. Δεδομένου του όγκου των πληροφοριών, είναι δικαιολογημένη και η προφανής προχειρότητα στην επιλογή και τη διαχείριση του προγενέστερων πηγών. Η Σούδα παραδίδει δύο λήμματα για τον Πλάτωνα (Π1707 και 1709). Από αυτά, το πρώτο περιέχει μια σύντομη βιογραφία του Πλάτωνα, που φαίνεται να συνοψίζει αυτήν του Διογένη Λαέρτιου. Ακολουθεί η παράθεση των ονομάτων των διαδόχων του Πλάτωνα στην Ακαδημία. Στο δεύτερο λήμμα παρουσιάζονται πλατωνικές θέσεις, που αντλούνται κυρίως από τους

Νόμους και τον

Φαίδωνα. Το μόνο στοιχείο που δε συναντάμε στις άλλες βιογραφίες του Πλάτωνα είναι η εσφαλμένη πληροφορία ότι ο φιλόσοφος ήταν φτωχός και ότι κατείχε μόνο τον κήπο της Ακαδημίας, πληροφορία που προέρχεται από τον Δαμάσκιο (Φιλ. Ιστ. 102 Athanassiadi).