Στην Πολιτεία ο Σωκράτης αφηγείται τον μύθο του σπηλαίου. Φανταστείτε μια σπηλιά, όπου όσοι ζουν είναι φυλακισμένοι, με το πρόσωπο γυρισμένο στην είσοδο. Ζουν καταδικασμένοι στο σκοτάδι. Πίσω τους βρίσκεται ένας τοίχος και πίσω από τον τοίχο καίει μια φωτιά. Επάνω στο τειχίο κάποιοι τοποθετούν διάφορα αντικείμενα. Το φως της φωτιάς προβάλλει τις σκιές των αντικειμένων στο βάθος της σπηλιάς, όπου ζουν οι φυλακισμένοι. Αυτοί πιστεύουν ό,τι βλέπουν και ό,τι ακούν ως αληθινά.

Πράγματι. Το ερώτημα ωστόσο που απασχολεί εδώ τον φιλόσοφο είναι: Τι θα συμβεί αν οι φυλακισμένοι ελευθερωθούν, γυρίσουν και δουν ό,τι συμβαίνει πίσω από την πλάτη τους;

Αρχικά θα δυσκολευτούν να αντικρίσουν το φως. Αν μάλιστα βγουν έξω από την σπηλιά θα τυφλωθούν.

Τα μάτια τους δεν είναι συνηθισμένα στο δυνατό φως του ήλιου. Μάλλον θα πρέπει σταδιακά, σιγά-σιγά, να δουν τι πραγματικά συνέβαινε τόσο καιρό πίσω από την πλάτη τους.

Ακριβώς. Ο Πλάτων στήνει μια αλληγορία, για να δείξει το πώς η σωστή φιλοσοφική παιδεία μπορεί να οδηγήσει κάποιον από το σκοτάδι στο φως, από την άγνοια στην αλήθεια. Επιπλέον σκεφθείτε: αν οι ελευθερωμένοι πια άνθρωποι επέστρεφαν στη σπηλιά, τι θα συνέβαινε;

Ακριβώς. Η αλήθεια, η γνώση που έχουν γνωρίσει, έχει αλλάξει τον τρόπο που σκέφτονται και τη συμπεριφορά τους.

Ακριβώς. Θεωρία και πράξη. Ο άνθρωπος οφείλει να θέλει συνέχεια, χωρίς σταματημό, να μαθαίνει, να παρατηρεί, να ακονίζει το μυαλό του. Πρέπει επίσης να εφαρμόζει τη θεωρία στην καθημερινή του ζωή: να ακολουθεί τον δρόμο της αρετής, που οδηγεί στην ευτυχία